Bitka za Moskvu

Bitka za Moskvu smatra se jednom od najvažnijih bitaka Drugog svetskog rata, jer je krajem 1941.godine. i početkom 1942.godine. napad nemačke vojske na glavni grad Sovjetskog Saveza je zaustavljen: prvi put napad nemačke nije doveo do kolapsa napadajuće zemlje. Nemačka 22. u junu je započela operaciju Barbarossa i napala SSSR po tri glavna pravca: Grupa armija Sever pod komandom felьdmaršala fon Leeba u pravcu Leningrada, grupa armija Centar pod komandom generala boka u pravcu Moskve i grupa armija Jug pod komandom feldmaršala fon Runštedta u pravcu Stalingrada. Napredovanje u prva tri meseca bilo je izuzetno brzo, a nekoliko velikih pobeda zarobilo je veliku količinu žive snage i tehnike, a činilo se da će SSSR do jeseni biti potpuno poražen. SSSR je, međutim, izvršio neophodnu mobilizaciju i povukao dodatne snage iz udaljenih područja zemlje, dobio značajnu vojnu i ekonomsku pomoć od Velike Britanije i Sjedinjenih Američkih Država i na kraju uspeo da stvori dovoljno jaku odbranu i nanese odlučan kontranapad protiv nemačkih snaga, koje nakon višemesečnog rata i usred oštre ruske zime više nisu mogle da nastave ofanzivu. Pod vođstvom generala Fedora fon Boka napad na Moskvu počeo je 5. septembar pod šifrom operacija Tajfun. Glavni nemački prodor dogodio se istim putem kojim je Napoleon napao Moskvu tokom kampanje protiv Rusije 1812. godine. Tokom prve polovine oktobra, bitke su bile povoljne za nemačke trupe, i uspeli su da zauzmu oko 650 000 vojnika, 5 000 oruđa i 1200 tenkova. Pre početka operacije Barbarosa u publikaciji o vojnim tribunalima (Krigsgerihtsbarkeйtserlass) od 13. maj 1941. Hitler je svakom nemačkom oficiru dodelio diskreciono pravo da raspusti bilo kog sovjetskog građanina ako smatra da predstavlja pretnju nemačkim snagama; i izričito je predvideo da će svaki nemački vojnik biti oslobođen kazne za zločine koje – kršeći nemačke zakone – čini u Sovjetskom Savezu. Nemačke oružane snage su delovale izuzetno brutalno, ubijajući i spaljujući sa svih strana.

Tog 20. oktobra 1941., Moskva je bila udaljena samo 65 km, a u gradu, podložnom nedostatku i lošim vestima sa bojnog polja, počela je panika nakon zatvaranja niza zavoda. Zajedno sa raznim industrijskim preduzećima,  Deo stanovništva, kao i Kancelarije Vlade i Komunističke partije, evakuisani su iz Moskve, ali je Josif Staljin odbio da ode, rekavši da je njegov boravak u gradu od suštinskog značaja za moral veterana. Tada je došlo do preokreta, jer su počele jake jesenske kiše. Loše ruske ceste pretvorile su se u blato pod prvim naletima kiše i napredovanje njemačkih snaga često bi ostalo zaglavljeno je na blatnim cestama. U svojim memoarima, Heinz Guderain govori kako su se kolone kretale satima bez vidljivog pomaka. Tenkovi i topovi su bili napola u blatu i nikako ih se nije moglo izvući (lance za vuču su dobili tek kasnije avionima, no nije puno pomoglo). Zahvaljujući zastoju u njemačkom napredovanju, Ruske su snage uspjele reorganizirati obranu. Maršal Timošenko je tada smijenjen i u vođenju obrane glavnog grada, te ga 6. listopada 1941. zamjenjuje Georgij Žukov. Istovremeno su Sovjeti konačno prebacili veliku vojsku s istoka: došli su tzv. „Sibirci“, vojska koja je bila raspoređena na granici s Mandžurijom pod Japanskom vlašću i koji su tamo čekali dok nije postalo očito da se Japan neće pridružiti njemačkom napadu na SSSR. Te su snage sada Transibirskom željeznicom dovedene do Moskve i bile su svježe i spremne za borbu – a kako su inače djelovali u hladnim stepama sjeverne Azije, bile su to i trupe naviknute i pripremljene za zimske borbe. Pre dolaska najhladnijeg dela zime, usledio je još jedan period sa vremenskim uslovima pogodnim za ofanzivne operacije, posle 15. novembarska zemlja je zamrznuta. Nemačke trupe su odmah krenule ka gradu Klinu u Moskovskoj oblasti, koji su zauzele 23. decembar 1941. Dan 27. u decembru su nemačke trupe uspostavile prelaz preko kanala koji povezuje reke Volgu i Moskvu – poslednju veliku prepreku ispred grada i samo 30 km od njegovog centra. 3. u decembru su napredni izviđači nemačkih divizija (258. pešadija) je obavestila komandu da u binoklu vide Kremljske kule sa svojih pozicija u gradu Himki, samo 8 kilometara od Moskve. Međutim, zloglasna ruska zima ozbiljno je otežala akcije nemačkih trupa. Nemačka komanda nije dala svojim trupama odgovarajuću zimsku tehniku. Ruske trupe, navikle i bolje opremljene za takvu zimu, sada su bile veoma efikasne; nemačke trupe su, s druge strane, imale opremu koja je često prestala da radi ispod -20 °C (a temperatura je dostigla -35 °C). Nemački tenkovi i avioni jednostavno nisu bili zamišljeni za tako nemoguće uslove. Više od nemačkog Luftvaffe-a, sovjetsko vazduhoplovstvo, uprkos teškim zimskim uslovima, moglo je da leti i pruža vazdušnu podršku svojim trupama. U to vreme front se okrenuo oko Moskve čak 320 km kao rezultat nemačkih napora da okruži grad. Sovjetska vojska 6. decembar je započeo general portuo ofanziva sa oko 100 divizija. Hitler nije očekivao da će Sovjeti imati toliko tenkova, topova, ljudi i aviona. Guderian je u svojoj knjizi napisanoj pre početka rata procenio da su Sovjeti imali oko 10.000 tenkova, što je Hitler smatrao smešnim. Sada je prokomentarisao Gooderainu: „da sam mislio da si u pravu, nikada ih ne bih napao!“ Međutim, uprkos snazi udara i nepripremljenosti nemačkih trupa, Hitler insistira na „zaštiti svakog metra osvojene zemlje“, što dovodi do teških gubitaka. Suprotstavljajući se takvoj besmislenoj strategiji, Guderain se suočava sa Hitlerom, a poslednji ga otpušta. Uprkos upornom otporu, Nemci su odbačeni na celom frontu od 300 kilometara.

Međutim, kontranapad nije bio potpuno zaslepljujući, a Sovjeti su pretrpeli velike gubitke, a Moskvu nemačka vojska nije u potpunosti odbacila. Na Rževskom delu zapadno od Moskve, nemačke trupe su ostale u džepu, koji će biti čvrsto uporište grupe armija Centar do 1942.godine. godine. Topljenjem snega 1942. kako god., nemačke trupe će ponovo krenuti u napad, ali na jug ka Stalingradu i naftnim nalazištima na Kavkazu. U pokušaju da ublaži nemački pritisak na jug sovjetske trupe u oblastima ispred Moskve krajem 1942. kako god. započnite operaciju na Marsu, tokom koje su, međutim, pretrpeli strašne gubitke u bici kod Rževa; operacija je otkazana, a sovjetske trupe su se koncentrisale na jugu i Staljingradskoj bici.

Do kraja 1941.godine. Crvena armija će godišnje zabeležiti 3,1 milion žrtava (uključujući 2/3 vojnika za koje se smatralo da su „nestali“ zbog zarobljavanja i dezerterstva), odnosno 70% njenog sastava; takvi ogromni gubici nastaviće se i 1942.godine. kako god. kada imaju 1,7 miliona mrtvih i 368 hiljada nestalih, odnosno 44 procenta ukupnog broja ljudi; čak i ako ranjeni vojnici ne računaju gubitke. Međutim, uprkos tome, sovjetske vojske će ostati borbene, a sovjetska ekonomija će moći da podrži vojne napore. Značajna ekonomska i vojna pomoć koja dolazi u SSSR iz SAD i Velike Britanije biće presudna. Od početka kontranapada 5. decembar 1941. godinu u kojoj je Crvena armija krenula sa snagama koje su bile približno toliko brojne kao i nemačke trupe sa kojima su se suočile, sovjetske snage su prihvatile do marta 1942. kako god. do 117 divizija; barem ne uvek posebno dobro opremljeni i često slabo obučeni. Nemačke trupe su tokom ovog perioda ojačane sa samo 9 dodatnih divizija; što bi ukazivalo na razvoj ravnoteže snaga u narednim godinama. Pošto nisu mogle da drže neprekidni front na izuzetno širokom bojnom polju, nemačke trupe su stvorile jače uporišta iz kojih su mogle da kontrolišu pokrete na širem području. Od početka rata do februara 1942.godine. za godinu dana, nemačke trupe su zabeležile nešto više od milion poginulih vojnika, što je mnogo puta manje od gubitaka sovjetskih trupa, ali je činilo skoro trećinu svih vojnika koji su počeli napad na SSSR. U nemačkim gubicima nije uzet u obzir veliki broj ranjenih i bolesnih (tako je zabeleženo više od 112 hiljada ranjenih usled zamrzavanja delova tela), što je veoma uticalo na mogućnosti nemačkih trupa koje su tokom operacije izgubile ogromnu količinu vojne tehnike: činjenica da su sovjetski gubici bili mnogo puta veći nije u dovoljnoj meri nadoknadila gubitke snage nemačkih trupa. Nakon opšteg povlačenja nakon poraza kod Stalingrada početkom 1943.godine., Nemačke trupe takođe zauvek napuštaju pozicije pod Moskvom, čime završavaju bitku za Moskvu.