Druga bitka kod El Alamejna (1942.)
Druga bitka kod El Alamejna (1942.)
Snažan udarac Britanaca
Druga bitka kod El Alamejna je značajna prekretnica u bici za Afriku tokom Drugog svetskog rata. Odvijala se od 23. oktobra do 3. novembra 1942. Nakon prve bitke kod El Alamejna ranije iste godine, Bernard Montgomeri je preuzeo komandu nad 8. britanskom armijom od Kloda Okinleka. Neki istoričari smatraju, da je ova bitka, uz bitku za Staljingrad donela prekretnicu toku rata i značajno doprinela porazu Trećeg rajha. Do jula 1942. nemački Afrički korpus je pod komandom generala Ervina Romela prodro do Egipta i time ugrozio britanske puteve snabdevanja do iza Sueckog kanala. Sad je Romel video priliku za napad, bez obzira što je i sam bio ugrožen vrlo razvučenom crtom vlastitog snabdevanja. Tačno 30. avgusta je počela bitka kod Alam Halfe, koja nije uspela, pa se očekivao protivudar Montgomerijeve 8. armije. Nemci su se ukopali u pustinjski pesak i pripremili odbranu.
Nakon dugih šest nedelja oporavka, Britanska 8. armija je bila spremna za napad. 200.000 britanskih vojnika i 1.000 tenkova borilo se protiv 100.000 vojnika i 500 tenkova Afričkog korpusa.
Operacijom lake noge je Montgomeri nameravao probiti dva prolaza kroz minska polja postavljena od strane sila Osovine kako bi na sjeveru mogao proći s vlastitim tenkovima. Tako je trebalo da budu uklonjeni nemački tenkovi, a drugi prolaz na jugu je trebalo da veže ostatak nemačkih snaga da priteknu u pomoć delovima vojske na severu.
Montgomeri je očekivao borbe od oko 12 dana, koja bi se odvijala u tri dela – upad u protivničke snage – borba izbliza – i, završna pobeda nad neprijateljem. Saveznici su tokom mesec dana prije bitke izveli niz manevara zavaravanja kako nemačko vodstvo ne bi naslutilo vreme i pravac napada. Te su operacije dobile kodno ime Operacija Bertram. Radi zavaravanja su otpočeli s gradnjom naftovoda, a na džipove su montirali maske tenkova. S druge strane, tenkove koji su bili okupljeni na sjeveru su zamaskirali u transportne kamione. Zabuna kod Nemaca je bila potpuna, jer su očekivali napad na jugu i to znatno kasnije. Nemci su se nalazili duž dvaju crta koje su Saveznici prozvali Oksalic linija i Pajerson linija, a između njih je bilo položeno 2,5 miliona protivtenkovskih mina, tzv. vražji vrt.
Bitka je počela 23. oktobra u 21:30 snažnom artiljerijskom vatrom. U početku je cilj artiljerijske pripreme bila prva, Oksalic-linija s minama u njenoj okolini kako bi što brže stigli do sledeće, Pajerson-linije. Kad je počeo napad, prolaz kroz minsko polje nije bio sasvim očišćen. Tokom prve noći, na severu su uspeli prokrčiti prolaz samo do blizine Pajerson-linije. Dalje na jugu je napredovanje bilo veće, no i oni su zaustavljeni kad su stigli do brdskog grebena Miteirua.
Dana 24. oktobra je umro general sila Osovine Georg Štume od infarkta, a on je zamenjivao Romela koji je u to vreme bio u bolnici u Austriji. Nakon razdoblja pometnje u kojem nije bilo pravog zapovednika, Vilhelm Riter fon Toma je preuzeo glavnu komandu nad snagama sila Osovine. Adolf Hitler je zapovedio Romelu da ostane u domovini na oporavku. Nakon što se situacija u severnoj Africi dalje komplicirala, Romel je zamoljen da se vrati na bojište, ako misli da može. Romel se odmah vratio u Afriku i stigao 25. oktobra. Nakon neuspeha ponovljenog napada Saveznika na brdskom grebenu Miteirua, celi napad je prekinut. Montgomeri je prebacio cijelo težište bitke na sever duž obale gdje je 9. australska divizija otpočela ponovo jedan od noćnih napada kako bi odvratili pažnju Nemaca s područja gde se planirao glavni napad. Prvi napad u noći od 25. na 26. oktobar je bio uspešan. S druge strane, protivnapad koji je Ervin Romel odmah otpočeo, je propao. Do tog su trenutka Saveznici izgubili 6.200, a sile Osovine 2.500 ljudi.
Međutim, Romel je raspolagao još samo sa 370 ispravnih tenkova, dok su Britanci imali još 900. Bilo je puno manjih napada, ogorčene odbrane tzv. isturenih položaja, a 29. oktobra Romelova crta još nije bila probijena. Montgomeri, još uvek uveren u pobedu, pripremio je svoje snage za glavni napad. Nizom manjih napada i akcija Britanaca, broj Romelovih tenkova je pao na 102. Drugi val napada Saveznika se odvijao uzduž obale s ciljem zauzimanja Rahman željezničke pruge i visoravni Tel el Akakir. Napad 2. novozelandske divizije počeo je 2. novembra 1942, a sledećeg dana Romel je imao još samo 35 upotrebljivih tenkova. Snažno napredovanje Saveznika prisililo je Romela na povlačenje. Istog dana Romel je dobio od Hitlera telegram sa zahtevom da se „bori do poslednjeg čoveka“ kako bi sprečio poraz. No, pritisak Saveznika je bio toliko jak, da se Romel u noći od 3. na 4. novembra morao potpuno povući. 6. novembra Nemci počinju beg na zapad; 30.000 njemačkih i italijanskih vojnika se predalo i zarobljeno je.
Dana 10. novembra je Čerčil u svom govoru toj bici posvetio sledeće reči: „Ovo sad još nije kraj, to nije još ni početak kraja, ali je možda kraj početka“. Iskrcavanje Saveznika za vreme operacije Baklja u Maroku kasnije u novembru, osiguralo im je potpunu pobedu nad silama Osovine u Severnoj Africi. Pronalaskom nafte 1966. i njenim crpljenjem od 1968. El Alamejn je doživeo značajan privredni uzlet. Britansko vojno groblje sa 7.500 grobova kao i nemački i italijanski spomenici poginulima u Drugom svetskom ratu i danas privlače brojne turiste u El Alamejn.
