Finska u Drugom svetskom ratu

Splet okolnosti uzrokovao je „Zimski rat“ između Finske i Sovjetskog Saveza, kao i tok operacija koje su naterale SSSR da nakon stravičnih gubitaka u ljudstvu i borbenoj tehnici odustanu od projektovanih ciljeva i zadovolje se primirjem koje je dovelo da Finci izgube desetak procenata državne teritorije, ali ipak uspeju da izbegnu sudbinu istočne Poljske i baltičkih država, koje je Staljin „stavio pod šapu“. Iskustva iz prethodnih borbi su pomno proučile obe suprotstavljene strane, a u velikoj meri i vojna vrhuška Trećeg Rajha. Pokazalo se kako brojčano nadmoćna Crvena Armija hronično pati od čitavog niza slabosti, koje su podsticajno delovale na planiranju nemačkog „Pohoda na Istok“.

Političke okolnosti su se u tom periodu znatno izmenile, jer su tokom 1940. godine finski prijateljski nastrojeni potencijalni saveznici u vidu zapadnih demokratija zapali u ozbiljne probleme. Velika Britanija je bila pod konstantnim vazdušnim udarima Luftvafe, dok je Francuska pretrpela katastrofalan poraz. Sjedinjene Američke Države nisu želele da se u tom periodu upliću u još jedan „prekomorski rat“, pa je Finska morala da se okrene Hitlerovoj Nemačkoj kao jedinom trenutnom izboru. S obzirom da su tokom leta iste godine Sovjeti anektirali Litvaniju, Letoniju i Estoniju, nadvila se opasnost da uprkos sporazumu SSSR prvom prilikom napadne i zauzme ostatak Finske. Tokom avgusta i septembra Finci su usled opisanog činjeničnog stanja preduzeli korak koji ih je svrstao u saveznike Sila Osovine, premda formalno nisu pristupili Trojnom paktu. Dozvolili su nemačkim trupama da koriste njihovu državnu teritoriju kako bi železnicom prevozili trupe radi slanja pojačanja kontigentu u Norveškoj, a već u proleće naredne godine su zajednički sa planerima Vermahta proučavali detalje predstojeće „Operacije Barbarosa“. Sredinom juna finska vojska je sprovela mobilizaciju 475.000 vojnika, a tri dana nakon od kada je otpočeo nemački napad 22. juna, Sovjeti su avijacijskim udarima na mete u Finskoj nastavili neprijateljska dejstva, pa je 26. juna formalno objavljen rat između dve države. Finci su ga nazvali „Nastavljeni rat“, jer po njihovim merilima on je samo bio produžetak prethodnog „Zimskog“.
Već u julu finska vojska je sprovela opsežnu ofanzivnu akciju na Kareliji i oko Jezera Ladoga, a krajem avgusta su dosegli svoje predratne granice. Sovjetski otpor je bio prilično loše organizovan, a nizak borbeni moral trupa na okupiranoj teritoriji je začudio i same napadače. Na izmaku decembra, finske jedinice su stigle do predgrađa Lenjingrada, ali potom je došlo do svojevrsne stabilizacije fronta i posednutih pozicija. Zapadni saveznici su diplomatskim kanalima mudro savetovali Finsku da jasno ograniči svoje učešće u tom pohodu, iako je Velika Britanija zvanično objavila rat Finskoj. To je rezultiralo pojavom da se Finci pred Nemcima pravdaju kako njihova vojska nije adekvatno opremljena za zahtevnije operacije, a kako je rat odmicao i postalo je jasno kako će na kraju njega Nemačka pretrpeti poraz – bilo je izvesno da će Finska potražiti izlaz iz novonastale situacije. Sovjetski Savez je imao deset puta više mobilisanih vojnika nego Finci ukupno stanovnika, a o premoći u borbenoj tehnici da ne govorimo. Kada su u junu 1944. godine Sovjeti usmerili 24 snažne divizije jačine 260.000 ljudi, 630 modernijih snažnih tenkova i 7.500 artiljertijskih oruđa u zonu Karelije i Jezera Ladoga, finska odbrana zaposednute linije na predratnoj granici se suočila sa sasvim drugačijim protivnikom u odnosu na dezorijentisanu Crvenu Armiju iz Zimskog rata 1939/40. godine.

Usled toga, Nemci su isporučili Finskoj izvesnu količinu naoružanja kojim bi mogli da pariraju napadaču, poput ručnih protivoklopnih bacača Pancerfaust i Panceršrek, protivtenkovskih topova Pak 40 75mm, samohotki STuG, a uputili su i sopstvene specijalizovane jedinice avijacije i lovaca tenkova. Da takva vrsta sukoba neće biti povoljna za obe sukobljene strane, uvidelo se nakon Bitke kod mesta Tali-Ihantala, gde su sovjetski napadači i pored očite nadmoći u srazmeri 3:1 pretpeli teške gubitke od 600 tenkova, 300 letelica i skoro 30.000 boraca izbačenih iz stroja, dok je finsko-branilac imao skoro 9.000 izgubljenih vojnika, 45 aviona i samo 3 tenka. Ali, svaki sledeći atak bi bez rezerve doveo Fince na rub katastrofe jer se Crvena Armija tokom tri godine borbi protiv Nemaca pretvorila u zastrašujuću borbenu mašinu koja mrvi sve pred sobom i ne obazire se na gubitke. Osim toga, vazdušnim putem je SSSR izbacivao partizansko-diverzantske formacije koje su vrlo vešto izvodile sabotaže u finskoj pozadini, te time onemogućavale komunikaciju i snabdevanje.
Sa druge strane, Staljin i Vrhovna komanda su se suočili sa inicijativom Zapadnih saveznika da Finskoj „oproste ružnu prošlost“ i pruže šansu da se svrsta na stranu budućih pobednika, a nije se mogla prevideti činjenica kako je racionalnije izbeći potencijalnu novo krvoproliće sopstvenih trupa jer će se Finci svakako boriti kao lavovi za svaki pedalj svoje teritorije. Kada je u avgustu proslavljeni maršal Karl Manerhajm postao predsednik Finske, diplomatski kontakti Moskve i Helsinkija su učestali i uzalud je Hitler dodelio Manerhajmu Viteški krst jer je on 1. septembra uputio pismo Staljinu predlažući sporazum, a dan kasnije je Finski parlament izglasao odluku da se od Nemaca ultimativno zahteva napuštanje njihove teritorije. Već 4. septembra je SSSR prihvatio uslove mira, a Finci su ušli u treću fazu svog borbenog angažovanja tokom Drugog svetskog rata – takozvani Laponski sukob sa snagama Trećeg Rajha koje su se povlačile ka Norveškoj. Borbe su bile limitiranog intentizeta uz oko hiljadu nepovratnih ljudskih žrtava na obe strane, premda su Nemci razorili mnoštvo strateških objekata prilikom odstupanja i tako naneli Fincima veliku materijalnu štetu.
Čitaocima naše revije će zasigurno biti najznačajnije nešto više podataka o samom oružju finske oružje, ali zbog ograničenosti prostora fokusiraćemo se samo na streljačko naoružanje. Najpre ćemo posvetiti pažnju osnovnoj vojničkoj alatki tog doba u obličju standardne puške repetirke. Usled činjenice da su došli u posed velike količine ruskih pušaka sistema Mosin-Nagan Model 1891 tokom svog Rata za nezavisnost i sukoba tamošnjih Belih i Crvenih, Finci su promišljeno doneli odluku da se za oružane snage novoformirane države usvoji kalibar 7,62x54mmR. Osim „Mosinki“, zaplenjene su i hiljade pušaka „Winchester“ Model 1895 istog kalibra, kao i japanskih Arisaka kalibra 6,5x50mm koje su ruske carske snage takođe koristile, ali to oružje nije kasnije upotrebljavano tokom Drugog svetskog rata. Istini za volju, finski armijski vrh je sugerisao nabavku pušaka sistema Mauzer i u nekom savremenijem kalibru, ali iz logističkih i razloga štednje je odlučeno da „trehlinejke“ postanu standardne. Pošto su cevi većine pušaka iz plena bile izraubovane, pokušalo se primenom „Salerno“ postupka razbušivanja postojeće i umetanja ožljebljenog inserta dobiti upotrebljiva modifikacija, ali se takav ekspirement pokazao katastrofalnim. Spas se potražio u kupovini pušaka Mosin širom sveta, pa je od preko 170.000 primeraka nabavljenih raznih kanalima, 56.500 kupljeno od Kraljevine SHS/Jugoslavije. Uz postojećih oko 190.000 pušaka Model 1891, zadovoljena je nominalna količina, ali najveći broj je morao da se reparira jer je bio u krajnje lošem stanju. Izmenama nišana, kundaka, mehanizma, ugrađivanjem novih skraćenih cevi dužine 610mm i drugim modifikacijama dobijene su varijante M24, M27, M28, M28-30 i M39 koje su po svim relevantnim kriterijumima prevazilazile izvorni koncept i dobro se pokazale tokom Drugog svetskog rata. Velika količina (barata se brojkom od preko 100.000) novijih sovjetskih M91/30 standardne dužine cevi i karabina M38 i M44 su takođe zaplenjene od Crvene Armije i korištene u sve tri faze sukoba, bez prepravki. Za vreme Zimskog rata 1940. godine, od Švedske je kupljeno 77.000 pušaka Mauzer M96 u kalibru 6,5x55mm, a nakon tog sukoba je od Italije je nabavljeno nepunih 100.000 novih kraćih pušaka Karkano M38 kalibra 7,35x51mm, od kojih se četvrtina oštetila do 1944. godine iako nisu bile u iole intenzivnoj upotrebi. Za vreme Drugog svetskog rata, zaplenjeno je oko 20.000 sovjetskih automatskih pušaka AVS36, poluautomatskih SVT 38 i 40 kalibra 7,62x54mmR i one su rado korištene.
Obično se pogrešno smatra da je najčešći i standardni pištolj finske armije bio neobični model Lahti L35 9x19mm, nasuprot istini da je to bio Parabelum M/23 u kalibru 7,65x21mm, od kojh je jedan deo tokom „Nastavljenog rata“ prerađen zamenom povratne opruge i cevi na kalibar 9x19mm. To se nije baš najbolje iskazalo u praksi, jer je snažna finska municija namenjena za automat Suomi dovodila do zastoja i oštećenja pištolja. Sa druge strane, domaći masivni (mase 1.250 grama) model Lahti je bio zanimljiva konstrukcija u tehničkom smislu, ali potpuno nepraktičan zbog visoke proizvodne cene. Interesantno, pištolji TT33 i revolveri Nagan 1892 iz plena su formacijski dodeljivani samo neborbenom personalu daleko od frontovske linije, mada su ih neslužbeno nosili finski borci koji su ih osvojili kao trofej. Od ostalih „kratkih cevi“, od Francuske je 1919. godine kupljeno 10.000 pištolja španske produkcije „Rubi“ kalibra 7,65x17mm, tokom 1940. godine je u Belgiji nabavljeno 5.000 FN 1910 i M1922 istog kalibra, a najtraženiji su bili FN HP35 u kalibru 9x19mm, kojih je isporučeno 2.400 primeraka. Dodajmo i podatak da je od Italije kupljeno oko 7.000 pištolja Bereta modela M15, M19, M34 i M35 kalibra 7,65×17 i 9x17mm, dok im je Nemačka prodala nešto preko 5.000 čehoslovačkih M24 i M39, takođe u kalibru 9mmK.

Finski borci su proslavili domaći automat „Suomi“ M35 u kalibru 9x19mm sa okvirima kapaciteta 25, 36, 40 i 50 metaka, kao i kasnije standardnim dobošima koji su primali 72 metka. Oko 80.000 primeraka je korišteno s velikim uspehom, premda je to bio konstrukciono posmatrano bilo zahtevno oružje za čiju izradu je bio neophodan složen i zahtevni tehnološki postupak. On je svojim svojstvima neposredno uticao na razvoj suparničkih PPSh 41, a zanimljivo je da Finci nisu u znatnoj meri koristili sovjetske PPD, PPSh i PPS automate iz plena jer su koristili SSSR oficijalni metak 7,62x25mm, mada je PPS bio visoko cenjen kao optimalno rešenje jeftinog i pouzdanog oružja, pa je u kasnoj fazi rata oko 10.000 zaplenjenih PPS 42 i 43 prerađeno na kalibar 9x19mm ugradnjom cevi tog kalibra i ravnog okvira u model označen kao M44. Usled kašnjenja produkcije i okončanja rata, ovaj model je poslužio u mirnodopskoj vojsci.

Ostatak automatskog naoružanja je takođe bio najčešće oslonjen na rusko/sovjetski plen i kalibar 7,62x54mmR. Pritom mislimo na puškomitraljeze DP i DT koji su se pokazali bolje od domaćih komplikovanih i zastojima sklonih Lahti-Saloranta M26. Usled nedostatka tog tipa oružja, nabavljani su i švedski M21 u kalibru 6,5x55mm, Madsen, Luis, FN D, francuski „Šoša“ M15 i „Šatlelro“ M24-29. Mitraljezi su u početku bili Maksim 1905 i 1910 Carske Rusije, koje su Finci modifikovali izmenom postolja, obloge za vodeno hlađenje i uvođenjem mnogo savremenijeg metalnog redenika umesto originalnog platnenog. Naravno, svi naknadno zaplenjeni M1910 od Sovjeta su uvršteni u naoružanje, kao i problematični DS39 koje su Finci prepravili u vrlo upotrebljivo oružje. Dodajmo još i tako je u propagandne svrhe prikazivano kako finske snage koriste svoje protivtenkovske puške Lahti L39 kalibra 20x138mm jednako efikasno protiv oklopnih vozila kao i protiv niskoletećih aviona, ali to ne odgovara istini. Stoji činjenica da su tokom „Zimskog rata“ imali izvesnog uspeha koristeći više modela protivoklopnih pušaka, ali kada su u kasnijoj etapi sukoba imali susrete sa težim tenkovima serije KV, T34 i IS – puške tog tipa su bile samo neupotrebljivi balast.
Uglavnom, iz Drugog svetskog rata je Finska izašla očuvavši svoju nezavisnost iako je u dva navrata bila suočena sa opasnošću da je SSSR doslovno pregazi i okupira. Veštim korišćenjem raspoloživih materijalnih resursa, specifičnosti terena i klimatskim uslova, te ponajviše kvalitetnog ljudskog potencijala, na kraju su se morali pomiriti sa granicom koja je uspostavljena 1940. godine i plaćanjem ogromnih ratnih reparacija Sovjetima. Protokom vremena, osnažili su sopstvenu industriju oružja, o čemu govori sadašnja uspešnost fabrika kao što su „Tikka“, „Valmet“, „Sako“ i „Lapua“, što može mnogima da posluži kao primer.
Milan Milanović