Uzdanica elite Wermahta

Uredništvo bilo koje periodične štampane publikacije može da zaključi kako je na pravom putu kad i ukoliko se ostvari svojevrsna interakcija sa čitalačkom publikom, a u našem slučaju je to ostvareno tako što se u već nekoliko izdanja objavljuju prikazi interesantnih primeraka oružja koji su u vlasništvu domaćih znalaca i kolekcionara. U tom smislu, pozivamo čitaoce da kontaktiraju našu redakciju kako bi saradnici „Kalibra“ u narednom periodu mogli da pomno predstave njihove ljubimce.
Uvaženi prijatelj naše revije i iskonski ljubitelj istorijski znamenitog vatrenog i hladnog oružja, profesor Nikola Gojković iz Berana u svojoj impresivnoj zbirci s dužnom pažnjom izdvaja primerak neobične puške G33/40 koja je po više osnova zanimljiva i zaslužuje pažnju, odnosno prostor u našem listu. Reč je zanatski vrhunski urađenom modelu, koje je za posebne potrebe izrađivano tokom Drugog svetskog rata i u određenom momentu je predstavljalo statusni simbol pripadnika formacija specijalne namene Vermahta i SS. I u svetskim okvirima je ova puška značajan primerak u kolekcionarskim krugovima, a njen put do našeg podneblja je istorijski atraktivan.

Nakon Prvog svetskog rata, novoustrojena država Čehoslovačka je uložila napore da razvijenu domaću industriju orijentiše na produkciju više različitih sistema vojnog naoružanja, pa se kao jedan od prioriteta nametnula potreba razvoja primarne vojničke puške. Iskustva iz „Velikog rata“ su ukazala kako u uslovima savremenog vojnog angažovanja pređašnje dugačke i nezgrapne repetirke poput standardnih Gewehr 98, Mannlicher M95 ili Mosin-Nagant M1891 predstavljaju balast i borci ne mogu da adekvatno rukuju oružjem takvih svojstava i gabarita. Primerene dimenzije su bile britanske SMLE i američke M1903 puške, a kao ideal proporcije veličine i upotrebnih karakteristika Čehoslovacima se nametnula nemačka varijanta G98AZ s cevi dužine 590mm, manje izdignutim postoljem zadnje nišana, dužom drvenom gornjom oblogom kundaka, te zaštitnikom prednjeg nišana koji nije otvoren s gornje strane. Nakon inicijalnih verzija Mauzer-Jelen i Model 98/22, konačna varijanta je nazvana Vz.24 i u od sredine dvadesetih godina prošlog veka je uvedena u naoružanje armije matične države, ali je postala značajan izvozni artikal jer je prodavana u milionskim količinama širom sveta, od Evrope, Azije do Latinske Amerike.

Izrađena od materijala najvišeg kvaliteta, pedantnom industrijskom obradom, Vz.24 je od svog nastanka smatrana jednom od najboljih vojničkih pušaka tog sistema, pa je bila inicijalna želja Kraljevine Jugoslavije i određena količina je nabavljena za potrebe naših oružanih snaga, a po njenim specifikacijama je od belgijskog koncerna FN je dobijena licenca za izradu domaće proslavljene repetirke M24 kalibra 7,9mm. Okupacijom Čehoslovačke od strane Hitlerove Nemačke, pretežna količina zatečenih pušaka Vz.24 je preuzeta za opremanje snaga Vermahta i SS, nastavljena je proizvodnja oko 300.000 pušaka pod oznakom G24(t), ali nakon 1942. godine je fabrika u Brnu osposobljena da proizvodi standardne K98 za Nemce i saveznike.

Pre nego što je novi rat bio na pomolu, Čehoslovačka je na bazi Vz.24 želela da osmisli oružje nešto manjih dimenzija za potrebe Žandarmerije i Granične straže, kao i za izvoz u pojedine zemlje su im tražile „musketone“, kako se to tada nazivalo. Naime, smatralo se kako su i čak i dimenzije standardne puške neprimerene za takav personal koji ne učestvuje u standarnim borbenim dejstvima. Shodno tome, koncipirana je puška s 100mm kraćom cevi, ukupne mase nešto veće od kilograma (Vz.24 je imala 4,2kg), povijene i olakšane ručice zatvarača, zadnjeg nišana koji je bio gradiran na umerenije daljine do 1000m, a ovakva krajnje simpatična varijacija je dobila oznaku Vz.33. Barata se podacima kako je do dolaska Nemaca isporučeno oko 25.000 primeraka, a službena oznaka je bila „Cs. ZBROJOVKA AKC.SPOLVBRNE / VZ.33“.
Oružarski i vojni stručnjaci Trećeg Rajha su umeli da cene ukupni kvalitet čehoslovačkog naoružanja, pa im se dopao i ovaj koncept puške jer su imali deo sopstvenog personala za koji se smatralo kako će doslovno usrećiti jedna takva puška. Već od 1940. godine je krenula produkcija njihove nešto izmenjene varijante nazvane Gewehr 33/40, a koja je bila namenjena planinskim trupama Vermahta (Gebirgsjager). Najznačajnija promena u odnosu na originalne Vz.33 ogledala se u dodatnom ojačanju kraja kundaka potkovom većeg gabarita (nalik onom naše posleratne M48), a vrlo je zanimljiva dodatna obloga leve bočne strane kraja kundaka u vidu naplatka od čeličnog lima. Učvršćen zavrtnjima, ovaj dodatak je zasigurno trebalo da spreči oštećenje ovog drvenog dela, ali se mnoštvo autora i posle osam decenija od nastanka spori u stavovima šta je zapravo bila vodeća zamisao konstruktora. Bili smo u prilici da pročitamo kako je to primenjeno jer su pripadnici nemačkih planinskih jedinica nosili tipske cokule čiji su đonovi bili potkovani čeličnim klinovima, pa se dešavalo da prilikom vršenja strojevih radnji donošenja puške u stav „k nozi“ dolazi do neminovnog udaranja oštrih vrhova potkova obuće u dno drvenog kundaka. Takođe, navodno su po uslovima kretanja po visokim predelima tokom zimskog perioda vojnici marširali oslanjajući se na zaleđenu podlogu upravo tim krajem oružja, pa usled kombinacije udara obuće i čvrstog tla je učestalo oštećivanje pušaka. S obzirom da je pretežni deo vojničkog sastava tih formacija dužio standardne puške K98 bez takvog zaštitnog dela – sasvim je jasno kako nikome nije bilo do egzercira, niti je to mogla biti u toj meri izražena pojava. Naredna teorija je bazirana na činjenici da su pripadnici tih jedinica tokom alpinističkog veranja po vrletima puške držali na leđima, a formacijskim „capinima“ se pričvršćivali uz liticu, pa su zamasima tim alatkama često nehotično izazvali udubljenja dna kundaka, a čak je gotovo identična pojava pripisivana udarcima drške smučarskog štapa kod skijaškog dela borbenog sastava. Po svoj prilici, zaključeno je kako se upravo taj deo drvene obloge izlaže mogućnosti deformacije u uslovima zahtevne terenske ekspoatacije, pa je dodatna zaštita postala prepoznatljivi zaštitni znak Gewehr 33/40.

U svakom slučaju, ova puška je bila manje mase od svoje predratne predhodnice jer su sprovedena manja olakšanja sanduka, a zavisno od tipa materijala primenjenog za izradu kundaka na vagi se očitava vrednost od 3,1 do 3,5kg. Ugrađen je i nosač bajoneta koji je bio prilagođen nemačkom standardu K98, redizajniran je zaštitnik prednjeg nišana, prednja grivna je drugačija, ukinuti su bočni useci kundaka za prihvat prstima, potom primenjeno je bočno pozicioniranje gajki remnika i sa desne donje strane obrazine kundaka ugrađen tipski metalni insert za lakše rasklapanje delova zatvarača. Smatra se kako je do proizvodnje 1942. godine ukupno napravljeno do 130.000 ovih neobičnih kratkih pušaka, a Nemci su koristili i sve raspoložive Vz.33 u originalnom stanju. Fabrika „Československa zbrojovka“ je nastavila da proizvodi petometne repetirke K98 do oslobođenja. Ne može s sigurnošću utvrditi koji broj pušaka je bio opremljen optičkim nišanima ZF-41 za potrebe snajperskih borbenih aktivnosti, ali po svemu sudeći nije bio značajan. Tokom početne faze rata razmatrala se i opcija sličnog oružja sa mogućnošću preklapanja kundaka kako bi ga koristili padobranci, ali izgleda da se nije odmaklo znatno dalje od prototopa.
Na osnovu sačuvanih fotografija i dokumentacije, po svoj prilici su Gewehr 33/40 dodeljivane jedinicima koje su bile stacionirane u Norveškoj, kao i planinskim divizijama koje su učestovale u „Operaciji Barbarosa“, mada se od skoro pojavila slika američkih vojnika koji u pustinji Severne Afrike razgledaju zaplenjenu pušku upravo tog modela. Kada su naši prostori u pitanju, svedočanstva boraca NOVJ u prethodnom periodu su ukazivala kako su se s tim puškama susretali prilikom borbi protiv Prve planinske (mada se kod nas naziva brdskom) divizijom Vermahta, počev od 1943. godine. Naime, ova formacija se po svim relevantnim faktorima može smatrati elitnom u svom početnom obliku, jer su u nju regrutovane osobe posebnih sposobnosti na planu fizičkih napora u surovim klimatskim uslovima niskih temperatura, ekstremno nepristupačnog terena područja visokih nadmorskih visina, a posebno su se cenile alpinističke i smučarske veštine. Pretežni deo personala su bili Bavarci i Austrijanci koji su prethodno imali zahtevana iskustva, a podvrgnuti su vrlo zahtevnoj obuci. Divizija je angažovana u Invaziji na Poljsku, Francuskoj kampanji, Aprilskom ratu protiv Kraljevine Jugoslavije i Grčke, a potom je u leto 1941. godine prebačena na Istočni front. Prilikom pohoda na Kavkaz, njeni pripadnici su postavili ratnu zastavu Vermahta na vrh najviše evropske planine Elbrus, što je nacistička propaganda umela marketinški da znalački da iskoristi pridajući njenom sastavu status nadljudi u izveštajima za vojni časopis „Signal“ ili filmske dokumentarne žurnale. Krajem naredne godine, tokom odbrane Kubanskog mostobrana, ova jedinica je pretrpela teške gubitke od gotovo četiri petine svog inicijalnog sastava, te je u proleće 1943. godine popunjena novim ljudstvom i upućena na Balkan. Iako su se u nemačkoj javnosti tretirali kao arijevski vitezovi novog doba, vojnici sa runolistom na rukavu uniforme su postali poznati po zlu na teritoriji Jugoslavije, Albanije i Grčke, jer su se nemilosrdno odnosili prema civilima i zarobljenicima, streljajući čak i italijanske vojnike koji su prihvatili kapitulaciju svoje zemlje. Na našem području, partizanske snage su počev od Pete ofanzive, zatim Operacije „Loptasta munja“, zajedničkih borbi s snagama Crvene Armije sve do Beogradske operacije i Sremskog fronta sučeljavali sa ovom divizijom i susretali se s puškama G33/40 koje su bile i ostale zanimljiv plen.

Primerak koji predstavljamo ima takođe zanimljiv „pedigre“. Sada već davne 1978. godine, medved „kapitalac“ je nanosio dosta štete tokom zime i početkom proleća, pa je bivšem vlasniku ove puške ubio i pojeo najbolju jalovicu iz stada od 40 ovaca, ostavivši samo vunu i utrobu na licu mesta. U pitanju je bio stric gospodina Nikole Gojkovića, gorostas od dva metra visine i bivši iskusni ratnik koji je znao kako se „zločinac uvek vraća na mesto zločina“, pa je sačekao krvoločnog medveda na istoj lokaciji i prvim metkom predratne proizvodnje pogodio zver u kičmu. Medved je ostao u sedećem položaju, kada ga je u glavu pogodio dodatni hitac i tu mu je bio kraj. Iz tog i drugih razloga se taj primerak puške G33/40 u njegovoj porodici smatra predmetom izuzetnog značaja, a profesor Gojković čuva fotografiju odstreljene nemani i zub kidač kao trofej. Među kolekcionarima našeg doba ovo je oružje posebne vrednosti, tako da se u Japanu odskora prave neletalne kopije i minijature za montiranje na umanjene figure vojnika, gde se svakom detalju pridaje autentični izgled. Nama je drago što određeni broj primeraka još uvek postoji kod pravih poznavalaca koji umeju da cene njihovu kulturošku i istorijsku vrednost.
Milan Milanović