U stilu komita i desperadosa

Komunikacija i saradnja s profesionalnim istraživačima, kao i hobistima sa svim meridijana se pokazala kao plodonosna, često doprinoseći interesantnim saznanjima koje smo kasnije objavljivali na stranicama „Kalibra“. Istorijat i razvoj naoružanja na našim prostorima neobično privlači brojne ljubitelje iz inostranstva, a prilikom njihovih poseta rado su razgledali postavke ovdašnjih muzeja, kao i kolekcionarske zbirke. Od nekolicine se u prethodnom periodu moglo čuti pitanje kojim se gotovo od nas nije detaljnje pozabavio – gde su netragom nestali nekada brojni kožni redenici, koji su se nosili ukršteno preko grudi ili horizontalno oko pojasa? Ovaj rekvizit je od kraja devetnaestog veka bio izuzetno popularan i široko korišćen na području Balkana, u formi nosača petometnih ramova puščane municije u više tadašnjih vojnih kalibara, a različite forme i pojavni oblici su korišteni širom sveta.
Obično se ovakav deo opreme naziva bandolier, kako bi se izbeglo svrstavanje u mitraljeske redenike opšteg tipa, koji su i sada u upotrebi. Manje upućeni obično smatraju kako je začetak primene vezan za vreme Divljeg Zapada u SAD, jer je prihvaćen stereotip kako su revolveraši rado koristili kožne opasače s našivenim ležištima za smeštanje metaka, a neretko se dodatni nosio preko grudi jer su revolveri i polužne repetirke tog vremena često koristili identičnu municiju. Međutim, znatno pre tog doba i pojavljivanja sjedinjenog metalnog metka su francuski musketari imali formacijske pojaseve izrađene od kože, u čijim pregradama otvorenog tipa su se mogle umetnuti tipske kapsule s odmerenim barutnim punjenjem za njihovo oružje perkusionog sistema. Ovakve preteče redenika su primale deset kapsula načinjenih glodanjem od drveta ili metalnog odlivka. Ipak, osnovano se smatra kako su prve serijski izrađene pojaseve za nošenje dodatnih puščanih metaka punog formata osmislili Britanci za njihove vojničke puške Li Metford u kalibru .303, a označavani su kao „1888 pattern bandolier“.

U pitanju je zanatski sjajno izrađen komad vojne opreme, od odličnog materijala i na osnovu sačuvanih primeraka se može uvideti kako se moglo u šest odeljaka s poklopcem moglo smestiti po deset metaka, koji bi se manuelno i pojedinačno dopremali u oružje. Ovaj princip je od strane više proizvođača u originalnom i izmenjenom obliku kopiran u više zemalja, pa su se uskoro pojavili američka verzija pod oznakom Mills, koja je takođe imala odeljke za pojedinačno ulaganje metaka, ali je pojas bio izrađen od platna. Dalji razvoj je bio vezan za pojavu petometnih repetirki koje su koristile ramove za punjenje municijom, pa su potkraj devetnaestog veka mnogi borci imali prepoznatljive redenike oko pojasa ili preko grudi, upravo onaj tip koji najviše zaokuplja pažnju ljubiteljima iz redova kolekcionara. Pomenućemo britanski Pattern 1903, koji su obe sukobljene strane koristile tokom Burskih ratova, mada su afrički Buri radije za svoje puške Mauzer Model 1895 u kalibru 7x57mm upotrebljavali pojaseve za municiju takozvanog „švedskog tipa“.

Nasuprot Britancima i Burima koji su nosili po jedan redenik, tokom Meksičke revolucije se među ustanicima kao nekakav statusni simbol javila pojava nošenja dva pojasa ukrštena preko grudi, pa na sačuvanim fotografijama mnogi od istaknutih rukovodilaca ima upravo taj detalj u prvom planu, na primer Pančo Vila i Emilijano Zapata. Na prostoru Balkana, prvi korisnici su bili pripadnici komitskih i starih četničkih grupa na prostoru sadašnje Makedonije, Kosova, dela Crne Gore, Bugarske i severa Grčke. Prema dostupnim podacima, kožne redenike sa odeljcima koji su primali ramove sa pet metaka za puške repetirke su izrađivali lokalni sarači u velikoj količini, sve do Drugog svetskog rata. Iako se čak i tokom Balkanskih i Prvog svetskog rata uvidela nesumnjiva prednost klasičnih vojničkih fišeklija, ali među balkanskim gerilcima je bilo pitanje prestiža da imaju ovakav deo opreme, makar samo za potrebe snimanja fotografija. Između dva svetska rata, Udruženje četnika Kraljevine Jugoslavije je poprimilo karakter svojevrsne paravojne formacije sa oko pola miliona članova, koji su pod izvesnim uslovima mogli da poseduju vatreno oružje (najčešće je u pitanju bila puška Manliher), a u zanatskim radionicama su izrađivani kožni redenici koji su među pripadnicima bili deo dekora i znak raspoznavanja.

Upravo ovo ljudstvo je nakon sloma Kraljevine na određenim područjima činilo okosnicu kvislinških formacija pod komandom Koste Pećanca i Dragoljuba Mihailovića, a ukršteni redenici izrađeni od kože su postali njihov ozloglašeni simbol. U nedostatku validnih informacija, moramo se osloniti na podatke usmenog tipa šta se tokom i na kraju Drugog svetskog rata dešavalo sa ovim delom opreme, jer su gotovo svi primerci netragom nestali. Smatra se kako su pripadnici NOVJ zaplenjene kožne redenike uništavali jer nisu imali gotovo nikakvu upotrebnu vrednost, a predstavljali su obeležje formacija koje su im bili ideološki neprijatelj. Želeći da posedujem jedan primerak verzije s odeljcima za petometne ramove s municijom, u više navrata za vreme letovanja u Solunskoj regiji sam se raspitivao da li se makar tamo mogu pronaći očuvani redenici koje su obilato koristili borci ELAS i EDES. U antikvarnicama i privatnim kolekcijama ih nije bilo, ali igrom slučaja vlasnik našeg odmarališta u Leptokariji Dimitri je u vreme svoje mladosti bio intendatski narednik grčke vojske, upućen u ovu tematiku. Prema njegovim rečima, dugi niz godina nakon okončanja njihovog građanskog rata, mnoštvo kožnih pojaseva obe suprostavljene formacije je bilo u vojnim magacinima, sve do kasnih šezdesetih godina, kada su kao sirovina za reciklažu bili prodati lokalnoj fabrici za preradu kože u mestu Katerini. Navodno su od tog materijala kasnije sečenjem i prekrajanjem izrađivani sitni dekorativni predmeti, a Dimitri je izneo i jedan podatak koji je krajnje intrigantan – ogromnu količinu različitih kožnih redenika pokretu ELAS je u drugoj polovini četrdesetih godina isporučila upravo Jugoslavija.

Bez ozbira na to, želeli bismo da ukažemo kako su ovakvi pojasevi od samog nastanka iz određenog razloga bili loše rešenje. Štavljenja koža od koje su izrađeni prilikom kontakta s legiranim mesingom municijske čaure izaziva hemijsku reakciju koja se ogleda u stvaranju naslaga zelene boje na mecima, što je pojava poznata svima koji su okvire napunjene municijom držali duže u kožnim fišeklijama, torbicama, čak se to dešavalo u odeljku kožnih pištoljskih futrola za smeštanje napunjenog rezervnog okvira. Od pojavljivanja američkih i britanskih opasača za prijem municijskih ramova napravljenih od platna, gotovo u svim oružanim formacijama su postepeno odbacivane kožne fišeklije, mada se među gerilcima na Bliskom Istokom sve do današnjeg vremena mogla opaziti pokoji Pattern 1903 za puške SMLE.
Milan Milanović