Čuvari Srbije

Žandarmerija (franc. gendarmerie, od fr. gens d’armes) poreklo vuče od „Gendarmerie nationale“ osnovane u Francuskoj 1791. godine kao dela oružanih snaga za održavanje poretka, javnog reda i borbu protiv kriminala. Po ugledu na Francusku žandarmeriju Pruska uskoro uvodi „Landgendarmerie“, 1812, italijanske zemlje „Corpo dei Carabinieri Reali“, 1814, a Austrija i Rusija 1815. Tokom revolucionarnih događanja i pobuna 1848. godine naglo raste broj žandarmerijskih jedinica i razvija se njihova teritorijalna organizacija.
Ukazom kneza Mihaila 1861. godine osnovana je Žandarmerija čiji je osnovni zadatak bio da održava javni red i mir u Beogradu. U toj beogradskoj novoosnovanoj četi bilo je 120 pripadnika od čega 15 konjanika, sa posebnim uniformama i naoružanjem. Ova jedinica je već naredne godine spasla Beograd, 1862, u vreme događaja oko Čukur česme, jer je bila jedina sposobna organizovana i naoružana formacija da se suprotstavi turskoj vojsci iz tvrđave. Ostale snage su zatajile: stajaća vojska pojavila se tek posle dva dana, a narodna vojska se pojavila tek kada se sve završilo. Žandarmerija 1. aprila 1864. godine ulazi u sastav vojske i postaje jedan od četiri roda. Knez Milan, 5. jula 1882. godine, po ugledu na francusku mobilnu žandarmeriju izdaje Ukaz po kome je osnovni zadatak žandarmerije čuvanje javnog reda i mira, kao i sprečavanje i gušenje pobune. Već, 1883. godine, žandarmerija uspešno učestvuje u gušenju oružane pobune, poznatoj u istoriji kao Timočka buna. Od tada pa sve do sredine 20. veka Žandarmerija je učestvovala u gušenju brojnih oružanih pobuna i velikih uličnih nereda čiji je osnovni cilj bio uspostava javnog reda i mira kao i zaštita života i imovine nedužnih građana. Zbog gušenja Timočke bune, dovelo je do nepopularnosti žandarmerije u narodu, nakon čega će glavno oružje ove jedinice, gde god se pojave njeni pripadnici, postati strah. U tom periodu je i nastao mit da kada se pojave žandarmi u nekom kraju stanovnici tog mesta počinju sami da se zaključavaju u kućama. Zakonom o Žandarmeriji od 23. juna i Uredbom o formaciji policijske žandarmerije od 9. avgusta 1884. godine, Čuvari javne bezbednosti su ukinuti i zamenjeni policijskom žandarmerijom kao administrativnim organom III stepena, ustrojenom po uzoru na francusku „Gendarmerie départementale“. Tokom 1896. godine ukinuta je Uredba o pograničnoj straži, a osniva se pogranična žandarmerija sa komandom u Beogradu, Međutim, već 3. decembra 1899. godine, ovlašćenja pogranične žandarmerije preuzela je novoosnovana Pogranična trupa u sastavu 4 specijalne čete kao pomoćni rod vojske.


Godine 1905. na osnovu Zakona o bezbednosti, noćni stražari postaju deo Žandarmerije, a 1912. godine jedinica dobija odrede širom zemlje. Tokom Austrougarske invazije 1914. i 1915. pripadnici Žandarmerije učestvuju aktivno u odbrani prestonice. Januara 1919. godine Ministarski savet donosi Uredba da se ustali jedinstvena Žandarmerija u celoj zemlji koja je brojala 10.000 pripadnika. Nova žandarmerija je postavljena na poluvojnoj osnovi sa štabom komande u prestonici i šest žandarmerijskih brigada, koje su imale u svom sastavu bataljone, čete i vodove. Uredba iz 1919. je zamenjena Zakonom o Žandarmeriji 1922. godine kojim je potvrđeno njeno ustrojstvo. Žandarmerija je bila sastavni deo vojske stalnog kadra i imala je zadatak „da bdi nad javnom bezbednošću, da održava javni red i mir i da obezbeđuje izvršenje zakona“, dok je u pogledu stručne nastave bila potčinjena ministarstvu unutrašnjih dela. Godine 1923. ukidaju se brigade i bataljoni a formiraju pukovi, a nova Uredba o ustrojstvu Žandarmeriji iz decembra 1929. godine nastala je kao odgovor na administrativnu reorganizaciju zemlje i podelu na banovine.
Žandarmerija je većim delom bila na budžetu Ministarstva unutrašnjih dela, dok ju je Ministarstvo vojske snabdevalo naoružanjem, sanitetskim materijalom i veterinarskom opremom. Sama disciplina, lični odnosi i vojnička nastava takođe su bili u nadležnost vojske i mornarice. Od žandarma se po unutrašnjem pravilniku očekivalo da on u svakoj prilici bude ozbiljan, pristojan i uljudan, naročito na svetkovini i saborima gde je strogo morao da izbegava „svaku nepromišljenost, surovost i zadirkivanje“. Osim po službenoj potrebi žandarmi nisu smeli posećivati kafane; i van službe su morali izbegavati lokale na „rđavom glasu“. Žandarm je morao do detalja poznavati svoj rejon: od topografskih orijentira, preko svih ugostiteljskih objekat i zanatskih radnji, železničkog reda vožnje, reka i mostova, stočara i sl. U njegovom domenu je bilo i poznavanje mesnih „lopova, poznatih besposličara i bludnica“, ali i praćenje lica pod policijskim nadzorom. U pravilima službe je naglašeno da se efikasnost žandarma ne meri brojem ispisanih prijava, već stanjem bezbednosti u dotičnom rejonu. Oficirski kadar žandarmerije su činili aktivni i rezervni oficiri do čina poručnika i žandarmerijski narednici. Za žandarme su uglavnom birani podnarednici, mada su im činove iz vojske priznavali samo titularno. Služba se obnavljala na tri godine, ali nakon deset godina postajala je stalna i bez rokova. Sredinom 1931. godine žandarmerija je brojala 18.203 žandarma od toga 442 oficira i 35 vojnih činovnika kao i 2.499 policijskih izvršnih službenika. Od kasne 1939. nose se nove šapke,
Nakon Drugog svetskog rata uspostavljen je potpuno nov sistem upravnih vlasti i prekinut kontinuitet sa predratnom žandarmerijom, mada će novoosnovana Narodna milicija i OZNA poput prethodne jedinice imati poluvojno ustrojstvo. Zakonom o organima unutrašnjih poslova 18. jula 1956. godine u Federativnoj Republici Jugoslaviji bilo je predviđeno organizovanje posebnih jedinica milicije. Godine 1972. osnivaju se Posebne jedinice milicije – PJM, koje će se u Srbiji 3. januara 1997. godine preimenovati u Posebne jedinice policije – PJP, a čiji će udarni sastav činiti 6 brigada. Predsednik SR Jugoslavije Slobodan Milošević odlikovao je Ordenom narodnih heroja čuvenu 124. interventnu brigadu Posebnih jedinica policije. Juna 2001. godine umesto PJP-a koji je rasformiran osnovana je Specijalna jedinica Žandarmerije. Za razliku od PJP-a novoosnovana Žandarmerija ima stalan sastav, a u njenom okviru osniva se Protivteroristička jedinica – PTJ, koja će odlukom Vlade Srbije 11. aprila 2007. godine biti izdvojena.
Žandarmerija samostalno ili u saradnji sa drugim jedinicama MUP i ostalim subjektima bezbednosti, planira, organizuje i izvršava poslove i zadatke u uslovima kada postoji neposredna opasnost od nastanka ili su nastale krizne situacije, vanredni događaji i stanja povećanog rizika izazvani: pretnjom oružanom pobunom, pretnjom od izvršenja ili izvršenim terorističkim aktima, kriminalnim aktivnostima grupa ili pojedinaca, javnim okupljanjima, elementarnim nepogodama i drugim nesrećama i opasnostima.
Pored navedenih poslova i zadataka Žandarmerija planira, priprema i organizuje upotrebu jedinice u vanrednom i ratnom stanju i u odbrani Republike Srbije.

Ostavite odgovor

Vaša adresa e-pošte neće biti objavljena. Neophodna polja su označena *

Pročitajte još