Vulkan iz vazduha (1)

Prvo naoružanje ikad stavljeno na neki helikopter, bili su mitraljezi i topovi. Pioniri na ovom polju i prvi koji su masovno upotrebljavali helikoptere u borbenim akcijama bili su Francuzi, tokom Alžirskog rata 1954-1962. Mitraljezi i laki topovi 20 mm (nemački MG151/20) postavljani su na praktično sve helikoptere u naoružanju: od relativno velikih američkih „Letećih banana“ Vertol H-21, preko srednjih Sikorsky H-34, do lakih Sud-est Allouette II. Ovi poslednji su čak bili opremani i protivoklopnim vođenim raketama (POVR) SS-11/12. Amerikanci su sledili ovaj primer tokom intervencije u Vijetnamu 1962-1975. Počelo se skromno – posade su vatrenu podršku iskrcanim trupama pružale automatima M3, ali se ovo ubrzo pokazalo kao neefikasno. Usledila je danas poznata ikonografija iz filmova ovog perioda, sa mitraljezima M60 postavljenih na bočnim vratima helikopter Bell UH-1, kao i istim mitraljezima postavljenim na skijama (četiri komada), što je uz nevođena raketna zrna (NRZ) 70 mm, dalo veliku vatrenu moć. Realnost na terenu je pokazala da je i ovo nedovoljno, pa su umesto četiri M60, ugrađivana dva šestocevna M134, a nije prošlo dugo do ugradnje i prvih automatskih bacača granata M75 od 40 mm. Prve POVR su bile uvezene SS-11/12, a kasnije, od 1972. domaće BGM-71 TOW. Sve ovo je postalo standardno za specijalizovanu borbenu i oklopljenu varijantu UH-1, označenu sa AH-1 Cobra, čije su napredne varijante i danas u upotrebi kod marinaca SAD, ali ove i slične letelice već izlaze iz okvira teksta koji se bavi helikopterima opšte namene. Sličan trend su pratili i Sovjeti, koji su tokom rata u Avganistanu 1979-1989. upotrebljavali niz mitraljeza i topova (7,62, 12,7, 23 i 30 mm), kao i NRZ, najčešće 57 i 80 mm na Mi-8/17 i borbeno-desantne Mi-24. Danas arsenal savremenih univerzalnih helikoptera nije koncepcijski mnogo različit, s tim što su performanse sredstava znatno unapređene.

Mitraljezi. Najniže na lestvici su mitraljezi standardnog kalibra 7,62 mm. Na Zapadu su to najčešće derivati belgijskog FN MAG-58M, u SAD poznatog kao M-240. Ista kompanija nudi i „za broj veći“ kalibar 12,7 mm, na teškim mitraljezima FN M3M, M3P i GAU-21. M3M je varijanta postavljena na zglob na boku helikoptera, opremljena municijskom kutijom za 300 ili 600 metaka, dok je brzina gađanja u odnosu na uzor, M2HB dvostruko povećana na 1.025 met/min. Tipičan primer koji upotrebljava M3M su američki helikopteri za specijalne snage HH/MH-60G. M3P je varijanta mitraljeza postavljena unutar podvesnika HMP400 ili RMP, podvesnika sa dodatna tri NRZ 70 mm, koje koriste helikopteri Agusta Westland AW101. I američki Marinski korpus koristi M3P u obliku GAU-21 za lake helikoptere OH-58D. Dalje povećanje vatrene moći u okviru istog rasprostranjenog kalibra, može se postići povećanjem brzine gađanja kroz upotrebu Gast ili Gatling principa. Najveći zagovornici Gatling principa su Amerikanci, koji su tvorci trocevnog GAU-19/A sa spoljašnjim izvorom energije, koji ima dva režima paljbe – 1.000 ili 2.000 met/min. Postavlja se na HH/MH-60G, kolumbijske stare UH-1 i helikoptere meksičke ratne mornarice, MHD MD-902 i Mil Mi-171. Sovjeti, odnosno Rusi, takođe rado koriste Gatling princip, ali u sopstvenoj verziji, ne sa spoljašnjim izvorom energije, već pozajmicom gasa. Time se štedi na masi, brže se postiže maksimalna brzina gađanja, ali postoji povećana opasnost od nemogućnosti otklanjanja zastoja. Najmanji ruski Gatling je šestocevni Šipunov GŠG-7,62 brzine gađanja čak 6.000 met/min. Postavlja se u nosnu turelu i bočne podvesnike helikoptera Ka-29. Nešto veći je četvorocevni Jakušev-Borzov JakB u kalibru 12,7 mm, tradicionalno ugrađivan na rane varijante Mi-24.
Ekstremno velika brzina gađanja bila je i karakteristika pomenutih američkih mitraljeza M134 iz perioda Vijetnamskog rata. Slično kao ruski, imali su šestocevnu konfiguraciju i brzinu gađanja 6.000 met/min. Međutim, u praksi se pokazalo da se borbeni komplet pri maksimalnoj brzini gađanja vrlo brzo potroši, tako da su obično korišćene brzine gađanja od 2.000 ili 4.000 met/min. Apsolutni šampion u brzini gađanja bila je varijanta M134, pod oznakom XM214, u kalibru 5,56 mm koja je ispaljivala neverovatnih 10.000 met/min, ali do serijske proizvodnje nije došlo. M134 ili GAU-2B/A se na helikopterima koristi u podvesnicima, na postoljima ili u turelama, ali je pouzdanost oduvek bila pod znakom pitanja. Iz tog razloga, kompanija „Dillon Aerospace“ je tržištu ponudila varijantu M134D i M134D-H, gde je poslednja olakšana verzija sa upotrebom pojedinih komponenata od legure titana. Problem pouzdanosti je konačno potpuno rešen, a smanjena brzina gađanja od 3.000 met/min uz poboljšan kvalitet cevi je rezultirao produženjem radnog veka. „Garwood Industries“ je izbacila još noviji M134G brzine gađanja do 4.000 met/min, a tvrdo hromirane cevi imaju dodatni fosfatni sloj, čime se vek pojedinačne cevi povećava na 200.000 metaka. To praktično znači, da se cevi moraju zamenjivati, posle pet sati paljbe. Sva ova poboljšanja su udahnula nov život ovom „starom ratniku“, tako da je samo „Dillon Aerospace“ dobila porudžbine za 2.200 novoproizvodenih mitraljeza i 3.250 kompleta za modernizaciju postojećih M134 ranijih varijanti. Očigledno, mitraljezi se uz novu tehnologiju, zadržavaju u naoružanju helikoptera, bez obzira na manji domet u odnosu na topove i rakete. Ključni parametar koji im obezbeđuje opstanak je mala masa, veliki borbeni komplet i standardizacija sa naoružanjem kopnene vojske.

Topovi. Generalno, pod topovima se podrazumevaju sva oruđa kalibra 20 mm i više. Ta oruđa poseduju veći efikasne domet i razornu moć projektila, tako da se većina postavlja u vidu podvesnika, odnosno, retko se postavlja na pokretna postolja. Topovi korišćeni sa univerzalnih helikoptera, razlikuju se od onih koji se postavljaju na borbene avione. Dok su ovi drugi oruđa sa što većom brzinom gađanja i početne brzine, helikopterski topovi imaju u proseku manji kalibar i znatno manje brzine gađanja, kako bi se borbeni komplet mogao zadržati u razumnim granicama, a samim tim i ukupna instalisana masa. Francuzi, pioniri na ovom polju, danas nude Nexter Systems 20M621 u kalibru 20 mm. Top je tipičan primer oruđa koje je pogodno za univerzalne helikoptere. Municija nije velikih dimenzija, ali još uvek pruža dobru balistiku – 20×102, kao na američkim avionskim topovima M61 Vulcan, a brzina gađanja je 750 met/min. Ugrađuje se u vidu podvesnika NC-621, na postolju (SH-20 na EC725) i u tureli kao THL20 (indijski LCH). Južnoafrikanci se vode sličnim idejama, kao i Francuzi. Njihov osnovni helikopterski top je Vektor GA-1, derivat nemačkog MG-151/20 iz Drugog svetskog rata. Municija koju ispaljuje je 20×83,5, a karakteriše se nešto težim projektilom, ali značajno manjom početnom brzinom zrna u odnosu na 20×102 sa 20M621. Ugrađuje se na postolje na vrata lakih helikoptera Allouete III. Snažniji top, G12 u znatno snažnijem kalibru 20×139, nudi se kao alternativa za ruski mitraljez JakB u nosu helikoptera modernizovanih Mi-24 Super Hind, za alžirske oružane snage. Sovjeti su kao rezultat iskustava iz Aganistanskog rata, poklonili svoju naklonost ugradnji topa GŠ-30K, sa umesto JakB, na Mi-24. Time je postignuta veća vatrena moć, ali je top umesto u tureli, zbog velikog trzaja ugrađen fiksno na boku, što je iziskivalo nišanjenje celim helikopterom. Ovaj nedostatak rešen je ugradnjom dvocevnog topa GŠ-23L (sličan kao na avionima MiG-21 i MiG-23), kalibra 23 mm. Isti top je ugrađivan i u podvesnike UPK-23-250 (250 metaka), koji se ugrađuju i na prave višenamenske helikoptere poput Mi-17/171 i poljski W-3PL. Iako se može reći da su Rusi skloni beskompromisnim rešenjima, ipak treba znati da su i topovi 23 mm uprkos velikoj brzini gađanja (3.000-3.400 met/min) i avionskom poreklu, zapravo, znatno slabiji od aktuelnih avionskih topova GŠ-301 od 30 mm i vrlo pogodni za ugradnju na znatno teže ruske helikoptere. Jedini problem kod ovih velikih brzina gađanja je ujedno velika brzina potrošnje borbenog kompleta, od čega vidno zaziru zapadni vojni planeri. Topovi borbenih helikoptera. Borbeni helikopteri nastali su iz univerzalnih helikoptera, a od perioda Vijetnamskog rata, prave sopstveni razvojni put. Tipično, takvi helikopteri imaju slično podvesno naoružanje, kao i univerzalni, ali uz to, imaju i top u nosnoj tureli, kao i napredne napadno-navigacione sisteme i oklopnu zaštitu. Nosni topovi borbenih helikoptera su u kalibrima 20 i 30 mm. Od topova 20 mm, tu je francuski F2 (varijanta topa 20M693), koji se ugrađuje u južnoafričke borbene helikoptere AH-2 Rooivalk, dok italijanski A129 Mangusta i američki AH-1W/Z (verzije starih Cobri), koriste top M197 sa tri cevi tipa Gatling. Veći i snažniji borbeni helikopteri koriste topove 30 mm: američki AH-64 Apache top M230, dok ruski Mi-28 i Ka-50 koriste top Šipunov 2A42. Postoji suštinska razlika između ova dva topa 30 mm. Iako oba koriste municiju sa avionskih topova (M230 sa francuskih i britanskih avionskih topova Deffa i Aden, a 2A42 sa ruskih topova 30 mm GŠ-301, GŠ-30-2 i GŠ-6-30), početna brzina ruskog topa je veća, a ispaljuje projektil skoro dvostruko veće mase. Međutim, cena je plaćena većom obrtnom masom i inercijom, jer su municijske kutije na Mi-28 uz top (na Ka-50 top je na boku i može da se pomera u vrlo ograničenom uglu), kao i manjim borbenim kompletom. Francusko-nemački Tiger koristi lagani top 30M781, koji ispaljuje municiju istovetnu američkom M230.
R. K.