Bogata kolekcija

Koreni Kraljevskog muzeja oružanih snaga i vojne istorije u Briselu dosežu do 1910. godine, kada je prikazana tzv. Briselska izložba sa delom posvećenim vojnoj istoriji. Veliki uspeh uticao je na odluku da se otvori muzej posvećen vojnoj istoriji. Prva lokacija na kojoj je taj muzej osnovan, bila je u opatiji La Cambre.
Do 1923. postalo je jasno da je zbirka toliko narasla, da je postojeće stanje neodrživo i muzej je preseljen na novu lokaciju, u park Cinquantenaire, u jedno od krila prelepih lukova, gde je svakako bilo dovoljno mesta. Za razliku od vojnih muzeja u Varšavi i Sofiji, pa i u Beogradu, gde je hronologija strogo poštovana, belgijski Kraljevski muzej oružanih snaga i vojne istorije ima drugačiji pristup.
Tvorci su rešili da je najsvrsishodniji pristup koncentrisanje na određene istorijske periode, što je verovatno podstaknuto bogatstvom eksponata sa teritorije same Belgije, pa čak i neposredne blizine Brisela. Zaista, muzej raspolaže izuzetno detaljnim i bogatim kolekcijama iz nekoliko karakterističnih perioda. Prvi je pozni srednji vek ili rana renesansa, dakle, približno kraj 15. i početak 16. veka, drugi period je doba Napoleonovih ratova, tačnije početak 19. veka, vreme bitke kod Waterlooa, sredina i pozni 19. vek, doba kolonijalne ekspanzije Belgije i sigurno, Prvi svetski rat. Posebna postavka je posvećena avio-tehnici, koja je, u skladu sa prirodom eksponata, avionima i helikopterima iz različitih perioda, verovatno najveća prema površini. Konačno, impresivne su i postavke iz Drugog svetskog rata, postavka oklopnih vozila i postavka posvećena mornarici.
Ova kolekcija počinje ranim artiljerijskim sredstvima i opsadnim spravama. Prikazani su rani topovi, kao i bombarde, odnosno kratkocevna sredstva namenjena za ispaljivanje relativno teških projektila velikog kalibra malom početnom brzinom, ali sposobna za rušenje zidova, kao i kulevrine, pa čak i jedan manji ovan za razbijanje vrata. Poslednji tip predstavlja vatreno oružje namenjeno za dejstvo protiv oklopljenih protivnika, dakle, sa relativno velikom početnom brzinom i velike probojnosti. Tu su i primeri ranih pištolja i arkebuza, kako za vojnu namenu, tako i lovačku, sa prelepo izrezbarenim detaljima i intarzijama od slonovače.
Naravno, srednjovekovno „odeljenje“ ne može da prođe bez oklopa i hladnog oružja. Izloženi su su prelepe kacige i oklopi, od kojih se posebno ističu puni oklopi uključujući one gotskog i Maksimilijanskog tipa, sa karakterističnim rebrastim – talasastim ukrućenjima, dečji oklop, turnirske oklope i brigandinski oklop od prikovanih čeličnih pločica na tkanini. Neizbežno je i hladno oružje, počev od noževa, bodeža, više vrsta mačeva (jednoručnih, dvoručnih, bastard, rapiri i dr.), kao i sekira, ratnih čekića (nadžaka), kopalja, uključujući viteška koplja i helebarde. Brojni su i štitovi, najviše je velikih drvenih pavese štitova namenjenih za zaštitu strelaca i samostrelaca, kao i čeličnih okruglih koničnih štitova za pariranje, korišćenih u kombinaciji sa oklopom. Mnogi primerci su pozlaćeni i sasvim jasno su pripadali najvišoj klasi feudalaca, jedinima koji su imali finansijske mogućnosti za takav, u to vreme, za većinu ljudi nezamisliv luksuz. Do prve polovine 16. veka, iz kog perioda potiču „najmlađi“ izloženi eksponati, teritorijom današnje Belgije, „krstarile“ su vojske iz današnje Francuske, Nemačke, Holandije i Engleske.
Stvaranje Belgije je izdejstvovno za vreme revolucije 1830. godine, kada su se južne holandske pokrajine odvojile of Holandije uz pomoć Francuza. U tim pokrajinama su živeli Flamanci (Holanđani katolici) i Valonci, praktično Francuzi koji su ostali da žive u tadašnjoj Holandiji, kao posledica rasparčavanja dela velika Napoleonove Francuske posle 1815. godine. Odlučujuća bitka koja je zapečatila sudbinu Napoleona odigrala se 1815. godine južno od Brisela, kod Waterlooa, te je sasvim prirodno, veliki broj eksponata mogao biti direktno pronađen nakon bitke ili tokom kasnijih iskopavanja. Tako je možda najupečatljivija vitrina posvećana vojskovođama, gde posebno mesto pripada baronu Charlesu Etienne de Ghignyju, učesniku i konjičkom komandantu koji se borio na strani Napoleona, tokom brojnih bitaka u periodu od 22 godine, nakon toga je stupio u službu kraljevine Holandije, a potom Belgije.

Zanimljive su i vitrine sa autentičnim eksponatima iz bitke kod Waterlooa, jedna sa francuske, a druga sa britanske strane. Tu su i posebne vitrine svake zaraćene strane sa uniformama, kapama i oružjem, topovi, kao i sablje i mačevi u vrlo atraktivnom zrakastom rasporedu. Posebnu pažnju privlači prsni oklop sa brojnim oštećenjima, koji jasno pokazuje da je tadašnja tehnologija izrade oklopa i te kako bila napredna i da ga zrna tadašnjih pušaka – musketa, nisu mogla tako lako probiti. Zidove krase i brojna umetnička dela, prikazujući kako vojskovođe i komandante, tako i upečatljive detalje iz bitaka.
Manje je poznato da je Belgija bila i kolonijalna sila, iako ne na nivou Velike Britanije i Francuske. Ipak, Belgijski Kongo je donosio ogromne prihode prvenstveno od ruda, zatim, tu su bili i Ruanda-Urundi i još neki manji Centralnoamerički i Dalekoistočni posedi. Velike sile su tolerisale Belgijski Kongo kao „tampon“ zonu između njihovih poseda, a Belgijanci su to obilato koristili sve do 1960. godine kada je Kongo stekao nezavisnost.
U ovom delu muzeja dominiraju uniforme kako belgijskih ekspedicionih, tako i lokalnih snaga, kao i maketa brodova, neophodnih za komunikaciju i održavanje trgovačkih puteva sa kolonijama. Osim toga, prikazano je i oružje, pretežno hladno, domorodaca, ali i u putpunoj suprotnosti, vatreno višecevno oružje kolonijalnih trupa. Za sredinu i kraj 19. veka poslednja reč tehnike, koja je po vatrenoj moći mogla da zameni velik broj vojnika. Sasvim je jasno da je Belgijancima odgovaralo da umesto većeg broja vojnika dopreme višecevna sredstva ovog tipa, koja su bila vrlo efikasna do pojave mitraljeza.
U Prvom svetskom ratu, Belgija je posle teških borbi „pregažena“, ali samo teritorijalno. Belgijanci su vrlo ponosni na tradiciju nastavka borbe povlačenjem dela vojske, gde se mogu napraviti zanimljive paralele sa Srpskom vojskom. Krajem rata, vojska se potpomognuta saveznicima, pre svega Francuzima i Britancima vratila i oslobodila domovinu. Centralno mesto zauzima ratna tehnika, haubice, topovi, čak i rani primeri protivavionskih topova, tenkovi i dr. Tu je čak i jedan od najpoznatijih lovačkih aviona u istoriji Fokker Dr. I trokrilac, obojen kao neki od aviona u legendarnoj elitnoj eskadrili Jagdstaffel ili Jasta 11. Njom je u jednom periodu komandovao ne manje legendarni pilot-lovac, as, baron Manfred von Richthofen, poznat i kao Crveni baron.
Oko tehničkih sredstava, nalaze se vitrine sa uniformama, opremom i naoružanjem zaraćenih strana. Još jedan vrlo upečatljiv eksponat je gigantska granata u kalibru 380 mm mase 750 kg, početne brzine 800 m/s i dometa do 55 km, postavljena na kolica, kao i odgovarajuće mesingane čaure. Ta su municiju koristila četiri topa Krupp, u dve baterije – obalske baterije Pommern i Deutschland, kojima su rukovali nemački mornari. Prva je imala pet, a druga četiri takva topa. To su najsnažniji nemački mornarički topovi u Prvom svetskom ratu i imali su naziv Max ili Lange Max. Jedan je kasnije modifikovan u čuveni Pariski top dometa preko 100 km. Takvi su topovi korišćeni na čuvenoj klasi nemačkih bojnih brodova Baden, a primerci iz ovih baterijama su bili namenjeni za nedovršene bojne brodove Sachsen i Wuerttemberg. Baterija Pommern je bila poznata po ispaljivanju oko 500 granata na savezničke položaje oko Dunquerka, od juna 1917. do oktobra 1918. godine, sa razdaljine 44 km.
Osim Fokkera Dr. I, avio-kolekcija sadrži veliki broj letelica iz različitih perioda, počev od pre Prvog svetskog rata, do najsavremenijih. S druge strane, tu su civilni, sportski, vojni (lovački, izviđački, bombarderski, itd.) avioni, helikopteri, pa čak i sredstvo za protivvazduhoplovnu odbranu: topovi i rakete. Zanimljivo, tu je vučni top HS804, kod nas poznat kao popularni trocevac 20 mm, a s druge strane, moćni samohodni Gepard sa dva topa 35 mm na šasiji tenka Leopard. Raketni sistemi za protivvazduhoplovnu odbranu su zastupljeni vučnim lanserom raketa MIM-23 Hawk i ogromnom raketom MIM-14 Nike Hercules.
Avioni iz Prvog svetskog rata su dopunjeni kolekcijom avionskih mitraljeza. Od aviona, najzanimljiviji je putnički, Caravelle, jedan od najpopularnijih aviona u svoje doba, koje je imao i domaći JAT, a u muzeju je podignut na masivnim stubovima i dominira celom halom. Postoje i eksponati sa „one strane gvozdene zavese“, poput jurišnika MiG-27 i helikoptera Mi-24D, a tu su naravno i NATO „protivnici“ u vidu Mirage III, 5, F1 i savremenijeg F-16.
Kolekcija letelica iz doba Drugog svetskog rata i početka Hladnog rata je takođe bogata, te su obuhvaćeni lovci Spitfire u nekoliko varijanata, američki jurišni A-26 Invader sa impresivnih osam mitraljeza 12,7 mm Browning u nosu, Mosquito, lovac-bombarder F-84F Thunderstreak, kanadski CF-100 Canuck, izviđački RF-84F Thunderflash, britanski lovci Gloster Meteor i De Havilland Vampire, kao i konkurenti, doduše ne u ratu, već na tržištu, lovci F-86 Sabre i Dassault Mystere. Poseban kuriozitet su ostaci oborenih aviona na teritoriji današnje Belgije, kao što su delovi nemačkih Fw-190: elisa, top 20 mm MG-151/20, rezervoari za kiseonik i čaure sistema za odbacivanje poklopca kabine, kao i američkog bombardera B-17 (pilotska kabina).
Tu je i kolekcija oklopnih vozila, pretežno tipova koji su se nalazili ili se još uvek nalaze u sastavu belgijskih oružanih snaga. Zanimljivo je poređenje tenkova Leopard, koji su zastupljeni sa nekoliko varijanti: Leopard 1A1, 1A5 i Leopard A1 MEXAS sa dodatnim keramičkim oklopom na telu i kupoli. Posebno je interesantan Leopard 1A5 sa postavljenim sistemom za savladavanje vodenih prepreka dubine do 4 m, koji pored snabdevanja motora vazduhom, obezbeđuje i mogućnost da u slučaju potrebe posada napusti vozilo dok je pod vodom.
Prikazani muzej nalazi se na samo nekoliko minuta od centra, naravno ako se putuje sjajno organizovanim metroom i stanice Schuman, kao i zgrade Evropske komisije, u prelepom okruženju starog parka, sa izuzetnom kolekcijom o kojoj mogu da iznesem samo reči hvale i to sve po ceni od pet evra! Ako vas put nanese u Brisel i ako ste ljubitelj oružja i istorije, Kraljevski muzej oružanih snaga i vojne istorije je mesto koje ne biste smeli da propustite. Znam da ovi redovi deluju kao marketing, ali spomenuta ciljna grupa za oko dva sata može da vidi i nauči zaista mnogo.

S. BALOŠ