Oružje drevnih plaćenika
Skiti su nomadi sa prostora današnjeg Irana koji su se pojavili oko 700. godine pre nove ere i osvojili stepe oko Karpata. Kasnije se Skitsko kraljevstvo raširilo od Dunava na zapadu do granica Kine na istoku. Vladali su ovim prostorima sve do 2. veka pre nove ere. Grci su ih nazivali Skitima, a Persijanci – Saka narod.
Do kraja su ostali poznati kao dva plemena tih naziva. Svako pleme je imalo i svoj luk. Razlike su bile u veličini, a ostale karakteristike veoma su slične. Oni su sebe nazivali „ljudi koji vuku luk“. Svoje bogatstvo su merili količinom stoke koju su posedovali i stalno su bili u pokretu, u potrazi za novim pašnjacima. Konji su igrali veliku ulogu u njihovom životu, jer su po ceo dan jahali goneći stoku.
Pominju se i u Bibliji, gde se o njima govori kao o narodu „čiji jezik ne možete znati“ (drevnom narodu koji ne možete razumeti). Herodot je o njima napisao: „Narod bez gradova, bez utvrđenja i tvrđava, narod koji nosi svoje kuće sa sobom. Svaki od njih je vičan streličar na konju. Ne može da bude pobeđen, niti poražen dok mu ne priđeš blizu, što je nemoguće. Narod koji ne možeš juriti niti uhvatiti, jer nema svoje kuće, ni gradove. Oni su potpuno nepribližni“.
Elegantan i asimetričan
Skitski luk je kompozitni refleks izrazitih rikrv krakova od 50-56 inča (127-142 cm), kada se meri cela dužina luka, a kada se meri otpušten od krivine do krivine rikrv završetaka bio je vrlo kratak – oko 100 cm. Imao je proporcionalno gledano debele krakove u odnosu na njihovu širinu. Završetak krakova bio je izrazite rikrv linije koja je opisivala polukrug, za razliku od mongolskog ili hunskog luka. Na samom kraju tetiva se kačila na „ramena“ i imao je urezan tzv. tetivni kanal (groove) kao kod današnjih rikrv olimpik lukova. Nije imao tetivni most. U delu kraka koji radi bio je debeo i uzak, a ne sočivast i izrazito pravougaon, kao kasniji kompozitni lukovi. Oblik je bio više trouglast, tupih uglova sa vrhom ka streličaru. Baza trougla je blago konveksna (ispupčena). Kraci su u korenu blizu rukohvata široki oko 4 cm i većim delom prate tu dimenziju. Pred kraj su široki oko 3,5 cm, a na samom kraju -2,5-3 cm. Oblik samog završetka kraka je blago spljošteni oval. Zaštita na očuvanom primerku je od svile i smole.
Blaga asimetričnost je još jedna karakteristika svojstvena ovom luku. Donji krak je dug oko 55 cm, a gornji oko 66 cm. Možemo samo da nagađamo zašto je to tako – manji stres, lakša manipulacija ili nešto treće? Rukohvat je više povučen unazad, što omogućuje korišćenje kraćih strela i veće generisanje snage (luk je više napet u samom startu). Sama dužina luka je veća, ali je „sakrivena u krivinama“ njegovog oblika, što je još jedna tajna odnosa snaga-veličina-težina. Bio je najsličniji kineskom i korejskom luku, a rimski je bio sličan njemu.
Na žalost, domet i snaga su nepoznanica, kao i tačna konstrukcija luka. Rentgenski snimak nije do sada urađen a sačuvanih primeraka je vrlo malo. Možemo ipak sa sigurnošću reći da je po sastava bio od tetive, drveta i roga ali odnos, debljina i dužina svakog materijala ponaosob nije poznata. Vrsta drveta, roga i tetive takođe može samo da se nagađa: orah, leska, grab, tisovina, rog bika ili…? Naravno, prave se replike i po obliku su indentične.
Spoj snage i efikasnosti
Što se tiče dometa i snage tu moramo da se oslonimo na iskustvo: verovatno je bio veliki, jer je zbog izraženo povučenog rukohvata ka unutra (refleks dizajn) koristio kratke strele koje su brže i imaju veći domet. Po zapisima koji su pronađeni nigde nije opisivan sport već samo upotreba u lovu ili u ratu, što govori da su morali da prave maksimalno jake lukove.
Na osnovu debelih kraka sigurno je bio jak, a zbog debljine trpeo je i veliki stres sa unutrašnje strane, pa su neki primerci ojačavani na mestima gde je dolazilo do raslojavanja obmotavanjem tetivom. Iz svega navedenog proističe da je domet bio od 500 do 700 m, a snaga je mogla da se kreće oko 100-160 funti (45,4-72,6 kg)
Kovači, zlatari, krojači…
Skiti su razvili svoju verziju kompozitnog luka, koja je ostala poznata do danas. Kao ratnički narod sarađivali su sa onima ko je bolje plaćao. Za napade na Asirske gradove, plaćali su ih egipatski faraoni. Bili su dobri kovači, zlatari, krojači i uopšte zanatlije. Kult oružja su posebno negovali i cenili. Veoma izraženo krvno bratstvo bilo je jače od porodičnog načina života, a braća po krvi davali su život jedan za drugog.
Skitski luk je jedan od lukova koji po mišljenju stučnjaka najlepše odražava eleganciju i dizajn sa visokim performansama. Takve krivine i oblik traže brižljivo odabrane materijale i vešte ruke, kako bi se napravio funkcionalan luk na duge staze. Skiti i njihov luk ostavili su uticaj na ostale narode. Mnogi su ih kopirali i koristili kao svoj. Šteta je što nismo u stanju da ga u potpunosti rekonstruišemo, ali to je samo pitanje vremena. Carstvo koje je bilo veliko, čak i za današnje pojmove nije moglo da se osvoji slabo naoružanim vojnicima i lošim oružjem.
Tekst i slike: Boris RAKIĆ
foto: Depositphotos
