Pogubna čelična kiša

Kasetna bomba je tip bombe za prostorno dejstvo, koja u jednom kućištu sadrži veći broj manjih, popularno nazvanih bombice ili submunicija. Za razliku od kaseta ili dispenzera, čije kućište ostaje na avionu ili ređe helikopteru, kasetne bombe se odbacuju na cilj. Osnovna prednost u odnosu na konvencionalne bombe je veća verovatnoća pogađanja cilja, jer imaju veliki broj bombica, neretko i nekoliko stotina, pa i više. Razvijene su kao težnja da se pojednostavi rukovanje i efikasnost u odnosu na snopove manjih bombi, koje su bacane na prostorne ciljeve tipa koncentracija ljudstva i vozila, a nikako vrlo otporne utvrđene ciljeve tipa bunkera, podzemnih struktura i slično.
Ako se pogleda unazad, prvi tip bombe, koja bi se mogla okarakterisati kao kasetna, bila je ruska serija bombi RRAB: RRAB-1 od 1.000-1.200 kg, RRAB-2 500-600 kg i RRAB-3 mase 250-450 kg. Imale su vrlo jednostavnu konstrukciju, sastojale su se od limenog kućišta, zakošenih krilaca i bombica. Krilca su nakon odbacivanja rotirala bombu, usled toga je dolazilo do otvaranja kućišta i oslobađanja bombica. Korišćen je spektar različitih bombica: 34 parčadne AO-8; 25 zapaljivih ZAB-25, fragmentacione AO-10 ili hemijsko-fragmentacione AOKh-10, 21 fragmentaciona AO-15 ili AKh-8 hemijske; 13 fragmentacionih AO-25 ili 84 ili 126 protivoklopnih PTAB-2,5-1,5 ili 78 PTAB-10-2,5.
Teže varijante su nosili teški i srednji bombarderi, dok su RRAB-3 mogli nositi i poznati jurišnici Il-2, što je, uz nošenje individualno nošenih protivoklopnih bombica, imalo za posledicu drastično povećanje efikasnosti protiv nemačkih tenkova, naročito izražene tokom bitke kod Kurska. Najčešće korišćene PTAB-2,5-1,5 imale su probojnost 60-70 mm čelika. Dok su zapaljive varijante prvi put korišćene 1939. protiv Finaca, protivtenkovske su počele da se upotrebljavaju 1943.
Nemci su, takođe, razvili sopstvene kasetne bombe, AB-250, koje su nosile 225 bombica SD-1, 108 bombica SD-2 ili 40 protivoklopnih SD-4 probojnosti 150 mm (74 u većoj kasetnoj bombi AB-500). Primena je počela 1939. tokom bitke za Poljsku. Zanimljivo je da su bombice SD-2 imale poseban sistem armiranja pomoću krilaca, koja su obrtanjem delimično odvrtala vijak, čime se bombica armirala (postajala sposobna za dejstvo). Druga osobina bila je mogućnost upotrebe različitih tipova upaljača, pa je jedna bombica mogla da dejstvuje trenutno, posle određenog vremena nakon armiranja odnosno pada ili kao mina.
Avioni, koji su mogli poneti ove bombice, bili su lovci-bombarderi i jurišnici FW-190G/F, Ju-87 i drugi, a široko su korišćene tokom napada na SSSR protiv ciljeva tipa aerodroma i koncentracija pešadije i vozila. Zapravo, za dejstvo protiv takvih ciljeva ove nemačke kasetne bombe su korišćene pre sovjetskih sa odgovarajućim bombicama na koje su imale veliki uticaj, kao i na američki program razvoja kasetnih bombi. Interesantno je da su Amerikanci koristili kopiju AB-250 i SD-2 u vidu sopstvenih bombi M29 i bombica M83, korišćenih u Korejskom i, u manjoj meri Vijetnamskom ratu. Postojale su i druge kasetne bombe: AB-23 (23 SD2), AB-500 (392 SD1), AB-1.000 (620 zapaljivih B1, 246 B1 i 234 B2 ili 372 B2) i BDC-10 (5 SC10 ili SD10).
Pogrešno bi bilo misliti da i druge zemlje tokom Drugog svetskog rata nisu imale kasetne bombe. Na primer, Italijani su koristili AR-4, takozvanu Termos (Manzolini), mase 3,68 kg sa ubojnim radijusom 35 m, postavljenu u dispenzere nošenim na bombarderima na afričkom ratištu. I Japanci su uvideli prednost korišćenja dispenzera i kasetnih bombi i koristili su dva tipa bombica – Type 2 1/3 kg kumulativnu razvijenu iz tromblonske mine i Type 3 1/2 kg parčadno-razornu protivpešadijsku bombicu.
Iako je veliki broj zemalja koristio kasetne bombe (i dispenzere) tokom Drugog svetskog rata, njihova znatna upotreba počela je u Vijetnamskom ratu, posle kojeg počinje njihovo omasovljenje širom sveta. Jedna od karakteristika američke intervencije u toj zemlji bio je nagli razvoj protivpešadijskih sredstava, naročito s parčadnim dejstvom. Razvijen je veliki broj bombi i bombica, prilagođenih dejstvu u gustoj vegetaciji i za ispuštanje iz letelica različitih brzina. Pojedine vrste bombica su stavljane u različite kontejnere i time dobijane razne vrste kasetnih bombi, gde je, najčešće, broj tipova kasetnih bombi bio veći nego broj tipova bombica. Velik broj ovih bombi je još u upotrebi.
BLU-3/B Pineapple (ananas) je bila bombica namenjena za dejstvo po pešadiji i neoklopljenim ciljevima. Po otvaranju stabilizatora, imala je izgled ananasa, a upaljač je bio udarni. Masa bombice je iznosila 790, a eksploziva 160 gr. Broj parčadi je bio 250. Korišćena je u kasetnim bombama CBU-2/A (360 bombica) i CBU-2/B/A (409). Slična je bila BLU-4/B, s razlikom što je po udaru izbacno punjenje podizalo bombicu uvis, a do detonacije je dolazilo na visini od 3 m. Masa bombice je bila 540, a punjenje 80 gr. Bila je korišćena u kasetnoj bombi CBU-1/A, koja je nosila 509 bombica BLU-4/B i BLU-4A/B.
BLU-24/B Orange (pomorandža) je loptasta protivpešadijska bombica, koja se armirala obrtanjem posredstvom krilaca, a aktiviranje je bilo podešeno između krošnji drveća i zemlje. Svaka je proizvodila 300 fragmenata. BLU-24B/B je imala spolja nareckano telo dodatno uliveno u plastiku (obe mase 726 sa 119 gr eksplozivnog punjenja), dok je BLU-24C/B bila prilagođena za dejstvo po svim terenima, ne samo za džunglu. Konačna verzija bila je BLU-66/B za upotrebu iz aviona koji lete velikim brzinama. Bombice su postavljane u ove tipove kasetnih bombi: CBU-25A i A/A (132 BLU-24), CBU-46/A (640 BLU-24 ili 66) i CBU-60/A (264 BLU-24).
BLU-26/B Guava (guava) namenjena je za dejstvo protiv ljudstva i neoklopljenih vozila. Ima 600 prefragmentisanih kuglica. Upaljač može da se podesi da dejstvuje pri udaru, na visini 9 m ili nakon nekog vremena od udara. BLU-36/B i BLU-59/B imale su upaljače s različitim vremenima aktiviranja (od 20 min do 6 h), te su bile idealne za zaprečavanje. Korišćene su u seriji kasetnih bombi CBU-24 (665 BLU-26/B), CBU-29 (670 BLU-36/B) i CBU-49 (670 BLU-29/B). Masa bombica iznosila je 435, a eksplozivno punjenje 85 gr. Spomenute kasetne bombe su otkačinjane s visine 750-1.500 m, kaseta se otvarala na 600 m, a površina dejstva je bila u obliku elipse duže ose 400-500 m i kraće ose 200-250 m, što je i danas pažnje vredan rezultat.
Mk20 Rockeye se pojavila u drugoj fazi rata u Vijetnamu, kada je počelo da se dejstvuje i po oklopnim vozilima. Ona je nosila 247 bombica Mk-118 s kombinovanim protivoklopnim-protivpešadijskim dejstvom, masom 600 gr i masom kumulativnog eksplozivnog punjenja od 180 gr. Probojnost je iznosila 190 mm konstrukcionog čelika, odnosno 150 mm pancirnog čelika. Ova bomba je pokrivala površinu u obliku elipse dimenzija 200 sa 300 m i, uz pripadajuću višenamensku bombicu, ostala je uzor i referenca za većinu kasnijih tipova.
Pored navedenih, Amerikanci su razvili i desetine drugih kasetnih bombi i dispenzera, opremljenih zapaljivim, gasnim bombicama i minama, neretko postavljenih u univerzalne kontejnere korišćenih za borbene varijante kasetnih bombi.
Naravno, SSSR je s velikom pažnjom pratio šta se dešava „preko plota“. Osnovni tipovi kasetnih bombi bile su RBK-250 i unapređena verzija, pre svega, u aerodinamičnom pogledu RBK-250/275. Iako se više ne proizvode, najrasprostranjeniji su tip sovjetskih, odnosno ruskih i danas, a posebnu pažnju su privukle u poslednjim ratnim dejstvima u Siriji, ali i drugim ratištima. Osnovna karakteristika im je mogućnost punjenja različitim tipovima bombica, što je, recimo, slučaj i sa američkim kasetnim bombama. Primera radi, bomba RBK-250/275 je inicijalno predviđena da nosi protivpešadijske bombice AO-2,5, mada se kasnije prešlo na verziju sa 150 AO-1 SČ ili 30 protivoklopno-protivpešadijskih PTAB-2,5.
Treba napomenuti i kontejner-dispenzer stalnog tipa (koji služi za razbacivanje bombica i ostaje na avionu) KMGU i poboljšani KMGU-2. Iako nisu strogo kasetne bombe, kontejneri KMGU su imali veliki značaj u naoružanju sovjetskog RV i još su u upotrebi u Rusiji i dobrom broju drugih zemalja. Imaju mogućnost nosivosti 96 bombica AO-2,5RT, 96 protivoklopnih mina PTM-1, 248 protivoklopnih PTAB-1M, 96 protivoklopno-protivpešadijskih PTAB-2,5RT, 8 aerosolnih OSD-OD ili ODS-35 ili 156 protivpešadijskih mina PFM-1S. Uz to, Poljska koristi domaće protivpešadijske bombice LBOk-1, kojih KMGU kontejneri mogu poneti 288.
Hladnoratovske supersile su, svaka na svoj način, kasetne bombe prilagođavale i razvijale prema sopstvenim potrebama i mogućnostima. Osnovni domet koji u oba slučaja može da se primeti su univerzalni kontejneri kadri da ponesu različite tipove submunicije. Takođe, pokazalo se da je najpraktičnije imati osnovnu varijantu bombe ili kontejnera sa univerzalnim bombicama, koje se mogu upotrebljavati za uništavanje kako oklopljenih, tako i neoklopljenih ciljeva, odnosno ljudstva.
U narednom broju prikazaćemo aktuelne verzije američkih i ruskih, kao i francuske, britanske, španske, čileanske, ali i domaće – jugoslovenske kasetne bombe.

S. BALOŠ