Poslednji adut pešadije

Kod nas se prilično često sreću francuski bajoneti iz Prvog i Drugog svetskog rata, a zbog atraktivnog izgleda vrlo su popularni među kolekcionarima. Ubrzo posle iskrcavanja srpskih tupa na Krf, saveznici su preduzeli sve mere kako bi Srbe ponovo doveli u borbenu gotovost. Pored opreme, za preoružanje je zadužena Francuska. Tako je, između ostalog, do polovine jula 1916. primljeno 100.000 pušaka Berthier M-1907/15 kalibra 8 mm (30.000 na Krfu, ostalo u logorima u okolini Soluna posle transportovanja srpskih trupa u tu oblast) za naoružanje pešadijskih jedinica, 20.000 pušaka Gras M-1874/80 M14 kalibra 8 mm. Za naoružanje neboračkih i jedinica III poziva i 9.000 kratkih pušaka Berthier M-1892 za naoružanje divizijskih eskadrona. Prema francuskim izvorima do 1. oktobra 1916. srpskoj vojsci je predano 106.000 pušaka. M-1907/15.

Pešadijske puške M-1907/15 kojima je preoružana srpska vojska počele su vojnu karijeru 1902, kao pokušaj da se za trupe u Indokini usvoji lakše i praktičnije oružje od standardne puške Lebel M-1886/93. Preko konjičkog karabina M-1890 i artiljerijskih i žandarmerijskih kratkih pušaka (musketona) M-1892, došlo se jednostavnim produžavanjem cevi i do pešadijske puške, uostalom i bajonet je bio kao kod žandarmerijskog musketona. Posle malog broja proizvedenih primeraka, proizvodnja je nastavljena tek 1907, kada je uz manje izmene oružje usvojeno za sve kolonijalne trupe. I ovog puta proizveden je mali broj primeraka.

Mač bajonet

Početkom Prvog svetskog rata Francuska je bila suočena sa velikim materijalnim gubicima. Kako je proizvodnja puške Lebel obustavljena još početkom veka, odlučeno je da se ponovo pokrene proizvodnja pušaka. Izbor je pao na kolonijalnu pušku. Ovo oružje je pored brže i jeftinije proizvodnje imalo i prednost punjenja ramom od tri metka, pa je uz manje modifikacije uvedeno u naoružanje kao M-1907/15. Jedna od glavnih izmena u odnosu na prethodni model, bila je mogućnost korištenja standardnog Lebel bajoneta M-1886.
Bajonet za pušku Lebel M-1886 i kasnije M-1886/93 uveden je u naoružanje kao Mač-bajonet (Epee Baionnette), posle dužih testova različitih modela 1886. Avangardne, originalne konstrukcije, sa sečivom krstastog preseka. Na zadnjem kraju sečiva nalazio se zanitovan branik sa kukicom i dugme brave. Anatomski rukohvat, izrađen od legure bakar-nikl (Melihor ili novo srebro) uvrtao se u zadnji kraj sečiva. Bajonet postavljen na pušku se savršeno uklapao u konfiguraciju oružja i praktično postajao njegov integralni deo.

Ubrzo, 15 juna 1888. su usledile prve izmene u toku proizvodnje. Ukinuta je vođica opruge brave, a opruga ojačana (7 umesto 6 spirala), jer je bajonet prilikom egezercira, ponekad spadao sa puške. Posle tri godine proizvodnje, u avgustu 1890. usledile su ozbiljnije izmene u konstrukciji, koje je trebalo da doprinesu većoj mehaničkoj čvrstoći i funkcionalnosti. Tako je rep sečiva produžen, pa je svom dužinom ulazio u rukohvat, a rukohvat se više nije uvrtao u sečivo, nego je fiksiran maticom na njenom zadnjem delu. Takođe, 1893. zub brave je produžen i zbog toga, kompletna brava prilagođena dužem hodu oko ose sečiva. Ovaj takozvani Tip II postaće standardan i masovno proizvođen bajonet francuske vojske, sve do početka Prvog svetskog rata.

Ratna proizvodnja

Već u oktobru 1914, radi štednje nikla, rukohvati bajoneta su pravljeni od jeftinije legure bakar-cink odnosno mesinga. U januaru 1915, kada je u masovnu, ratnu proizvodnju uključena i privatna industrija, bajonet je redizajniran u cilju jeftinije i brže proizvodnje. Ovaj model poneo je oznaku Mle 1886/15. Donji deo branika dobio je jednostavnu četvrtastu formu bez kukuce, a dugme brave maksimalno je pojednostavljeno. Rukohvat je izrađivan od tombaka (legura od oko 90% bakra i 10% cinka) nešto debljeg preseka u gornjoj levoj zoni, kako bi se nova brava bolje uklopila. Na pojedinim primercima iz početne proizvodnje državnih arsenala, mogu se sresti i dalje rukohvati od melihora ili mesinga. Ovo su bile preostale komponente iz predratne i rane ratne proizvodnje.

Konačno od jula 1917, kao standard, uvodi se rukohvat od sivog livenog gvožđa ili čelika, kako bi se uštedeli, u to vreme, dragoceni obojeni metali. U ratnu proizvodnju uključena je i privatna industrija. Tako je pored tri državna arsenala: Šaterlo (MAC), Sent Etjen (MAS) i Tul (MAT) uključena i privatna industrija. Pojedine firme su proizvodile kompletne bajonete, dok je većina izrađivala komponente. Na bajonetima iz državne produkcije ispred serijskog broja nalaze se slovni prefiksi koji označavaju proizvođača: “Manufacture Nationale d’Armes de Chatellerault” (MAAC), A, B, C, D, E, “Manufacture Nationale d’Armes de Saint-Etienne” (MAS) F, G, H, J, K, L, M, N, P, Q, “Manufacture Nationale d’Armes de Tulle” (MAT) R, S, T, U, V. Na korenu sečiva i na repu rukohvata nalaze se žigovi kontrolora.

Neidetifikovane privatne firme koje su izrađivale sečiva i najverovatnije sklapali bajonete od komponenti ostalih proizvodjača, u korenu sečiva su utiskivali svoje inicijale. Tako se sreću sečiva sa oznakama: CF, C&P, CG i SC. Od ostalih proizvođača, bilo da su komponente ili gotovi proizvodi u pitanju, poznati su: “Delage & Cie” proizvodnja rukohvata (utisnuto na repu rukohvata – L ili LC), “Etablissement Malicet & Blin” – branici (M), “Societe des Automobiles wt Cycles Peugot” – rukohvati, sečiva, fiksiajuće matice, kanije (P), “Automobiles Renault” rukohvati (R).

Srpski bajonet

Pored domaćih fabrika, jedan kontigent pušaka sa bajonetima, naručen je i u Sjedinjenim Američkim Državama u firmi “Remington Arms Co”, Ilion. Bajoneti ovog proizvođača nisu imali oznake, a rukohvat je izrđivan od melihora ili tombaka sa većim procentom bakra, koji je davao crvenkast ton rukohvatu.

Srpska vojska, budući da je naoružana puškama M-1907/15, dobila je uz njih bajonete M-1886/15. To su bili standardni modeli iz ratne produkcije državnih i privatnih proizvođača, sa rukohvatom od tombaka. Manji broj bajoneta imao je rukohvate boje srebra, izrađene od melihora. Konkretno, bajonet sa Solunskog fronta proizveden u državnom arsenalu u Tulu (MAT) serijski broj RS11246 imao je rukohvat tipa M-1886 od melihora.

Posle rata, u januaru 1919, prema francuskim izvorima srpska vojska je raspolagala sa 78.815 pušaka, a traženo je još 25.000. Iste godine u jesen, prilikom povlačenja francuskih jedinica iz Mađarske, novoformiranoj vojsci Kraljevine SHS predato je između ostalog i 14.000 pušaka M-1886/93 Lebel, Berthier M-1907/15 i M-16. Usled heterogenog naoružanja, izvrešeno je preoružanje prema armijskim oblastima. Tako je III armijska oblast naoružana uglavnom francuskim oružjem. Početkom 1924 godine dokupljeno je još 51.000 pušaka M-1907/15 i M-16.Zahvaljujući ovakvom načinu nabavki, u zemlju su ušli i svi tipovi bajoneta M-1886 i M-1886/15.

Kraći bajonet

Početkom Drugog svetskog rata, na teritoriju Jugoslavije je stiglo još francuskih pušaka. Prvo sa nemačkim okupacionim jedinicama, a zatim i u vidu savezničke vojne pomoći, koja je doturana gerilskim pokretima. Pored starijih modela pešadijskih pušaka, uglavnom M-16, adaptiranih na noviju „N“ municiju 8 mm Lebel, nalazila se i veća količina pušaka kalibra 7,5 mm. Sem modernih MAS 36, u rukama i četnika i partizana nalazile su se prepravljene puške Lebel M-1886 R35 kalibra 8 mm, kao i Lebel M-1886/93 M27 i Berthier M-1907/15 M34 kalibra 7,5 mm.

Ovo oružje koje je zamenom osam milimetarske cevi, sa kraćom kalibra 7,5 mm, kao i zamenom “Manliherovog” tipa magacina, kopijom “Mauserovog”. Osavremenjeno, koristilo je i skraćene bajonete M-1886 i M-1886/15. Bajoneti oba modela, sa oznakom M-1886/35 i M-1886/15/C 35 imala su skraćena sečiva u rasponu od 265, 335, 342 i 400 mm, u zavisnosti na kojem su se modelu puške koristili. Na primer za poluautomatske puške RCS 1917 i RCS 1918 dužina sečiva je određena na 300 mm.
Praksa skraćivanja sečiva ovih bajoneta u Francuskoj je postojala i pre Prvog svetskog rata, jer za biciklističke jedinice Troupes Cyclistes originalna sečiva dužine 520 mm skraćivana su na dužinu od 340 mm. Naravno, analogna modifikacija se odnosila i na kanije. Tokom rata pojedinim primercima skraćivana je dužina sečiva na 210-250 mm, da bi se koristili i kao rovovski noževi.

Tekst i fotografije: Branislav V. STANKOVIĆ