Prigušivači

Malo je toga u svetu vatrenog oružja okruženo sa toliko mitova, zabluda pa i mistike kao što je to sa prigušivačima. Pod ovim pojmom smatramo mehanički uređaj koji se montira na cev oružja a koji prvenstveno služi da smanji pucanj koji nastaje usled međusobnog dejstva barutnih gasova koji napuštaju cev oružja i atmosfere. Poznati su patenti iz Zapadne Evrope kao i rešenje pukovnika Humberta iz carske Rusije sa kraja 19. veka ali nije poznato da li su dogurali dalje od patentnih ureda i eventualnih probnih primeraka. Ono što se zna, to je da je prvi komercijalno uspešan model prigušivača napravio Hiram Maksim 1902. godine a za koji je dobio patent 1909.godine. Do perioda 2. Svetskog rata razvijena su brojna rešenja ali po svojoj efikasnosti nisu daleko dogurala u odnosu na Maksimovo rešenje. Sa novim svetskim ratom su se pojavila i brojna zanimljiva oružja poput integralno prigušenih pištolja, automata, karabina kao i specijalne podzvučne municije. Pojedini primerci iz tog perioda, poput Velroda, prigušenog Stena i D’Lajlovog karabina su postavila standarde koji su decenijama bili nedostižni i služili su kao reper za ocenjivanje efikasnosti drugih rešenja. Nove, napredne ideje su morale da čekaju do perioda koji se poklapa sa jednim drugim ratom i to sa onim u Vijetnamu. Očigledno se opet potvrdilo pravilo da je nužda majka svih inovacija. U pomenutom periodu se javlja cela gama prigušivača za pištolje, snajperske i jurišne puške, automate kao i dva zanimljiva modela integralno prigušenih pištolja kineske proizvodnje o kojima smo svojevremeno pisali. Period ’70-ih i ’80-ih su obeležili čuveni HK MP-5SD, finski i sovjetski modeli prigušivača kao i posebno izrađeni modeli oružja za specijalnu upotrebu. Posebno su zanimljiva sovjetska rešenja municije sa klipom i odgovarajućeg oružja kojima nije bio potreban prigušivač. A onda, od perioda ’90-ih pa na dalje, primat ponovo preuzimaju Amerikanci. Ovome najviše doprinosi zakonska regulativa koja dozvoljava da pod određenim uslovima prigušivače mogu posedovati i civili, kao i da ih sami izrađuju. Razvoj informacionih tehnologija, CNC mašina, a u novije vrijeme i 3D modelinga je znatno olakšao posao dizajnera, tako da ni rezultati nisu izostali. Osim ovoga potrebno je naglasiti i razbijanje brojnih predrasuda koje su pratili prigušeno oružje, upotrebu snajperista i slično. Danas postoji oko 800.000 komada legalnih prigušivača u upotrebi samo u SAD. Da li je potrebno spomenuti rat u Afganistanu i Iraku, kao i megalomanske narudžbe OS Amerike kao izuzetan podsticaj industriji naoružanja, a među njima i industriji prigušivača?

Postoji veći broj principa rada prigušivača ali su se vremenom neka od tih rešenja pokazala kao dobra, a ostatak je odbačen kao neefikasan. Najčešći i sveobuhvatno gledajući najefikasniji princip rada je onaj sa komorama. Inače, i originalni Maksimov prigušivač je koristio specijalno oblikovane komore. Zadatak komora, u zavisnosti od izvedbe je da zavrtlože, lome, suprotstave, zaustave, usporavaju i ohlade barutne gasove. Na ovaj način se smanjuje pritisak i produžuje vreme isticanja gasova iz prigušivača te se tako smanjuje i jačina pucnja. Sam oblik komora može da bude vrlo raznolik i kreće se od vrlo jednostavnih ravnih pregrada kao na sovjetskom PBS-u za AKM, nešto složenijih „M“ pa do kompleksnih „omega“,“K““ ili Z“ segmenata i slično. Same komore (segmenti) mogu da budu izrađene pojedinačno, pojedinačno pa onda trajno spojene varenjem ili da budu izrađene iz jednog komada (tzv. monokor konstrukcija). Prigušivači sa monokor elementima su nešto bučniji, ali su generalno jednostavniji i jeftiniji za proizvodnju, mada i ovde postoje vrlo kompleksna rešenja. Takođe prednost im je i u činjenici da se vrlo robusni i da se lako čiste, što je posebno važno kod upotrebe malokalibarske municije sa olovnim zrnima.

Drugi princip se zasniva na poništavanju određenih frekvencija pucnja kao i menjanju frekvencija iz čujnog u nečujni spektar. Pošto pucanj vatrenog oružja nije čist ton, odnosno, nije u pitanju samo jedna frekvencija već čitav spektar, ovaj princip nije preterano efikasan ako bi se primenio sam. Barem tako tvrdi većina velikih imena iz ove industrijske grane. Sa druge strane par velikih proizvođača poput Sure Fire ili sada već ugašenog Ops Inc, tvrde i činjenično dokazuju suprotno. Ali istina je da ne postoji ozbiljna naučna studija koja bi precizno i jasno potvrdila ili opovrgla tvrdnje obe strane. Inače, ovaj princip rada se najlakše može pojasniti ako zamislimo da su segmenti unutar prigušivača u obliku tanjira od satelitske antene, gde se uz postavljeni segment nalazi postavljen drugi i to obrnuto. Kada barutni gasovi udare u prvi postavljeni segment, dio njih će proći kroz glavni otvor. Ti gasovi će da udare od kontra postavljeni segment i da se vrate unazad. Pošto gasovi teku u kontinuitetu, „sveži“ talas gasova će da prođe kroz otvor za prolaz zrna i da se sudari sa prvim, odbijenim gasovima i doći će do njihovog međusobnog energetskog potiranja. Ukoliko pomenute gasove posmatramo kao nosioce zvuka, što oni i jesu, doći će do „poništavanja“ buke. Pošto se energija ne može uništiti već samo konvertovati, ovde će doći do promene kinetičke energije gasova u termičku energiju, te će prigušivači na ovom principu vrlo brzo da se zagriju i dosegnu kritične vrednosti. Kod menjanja frekvencija se koriste posebni uređaji koji su u stanju da promene frekventni opseg pucnja i da ga prebace u nečujni, ultrazvučni spektar. Na sličnom principu deluju i pištaljke za pse. Za sada ne postoje efikasni prigušivači na ovom principu ali postoje neke indicije da gasna kočnica na ruskoj pušci Abakan AN-94 ima ova svojstva.

Naredni princip se zasniva na oduzimanju toplotne energije vrelih gasova. Na taj način se ujedno smanjuje i zapremina istih, što ima za posledicu dodatno smanjenje pritiska, a to znači tiši pucanj. Ovo rešenje se može naći na starim Haj Standardovim prigušenim pištoljima HDM iz perioda 2. Svetskog rata. Međutim, ovo nije posebno efikasan princip na većim kalibrima (primer, prigušeni automat M3 .45 ACP), te se ne koristi kao samostalno rešenje. Sa druge strane, u kombinaciji sa komorama, redukcija zvuka je značajno manja te je u novije vreme ovo vrlo popularno rešenje za, prvenstveno, pištoljske prigušivače. U ovom slučaju, gasovi se više ne hlade preko čelične vune ili mesingane mrežice, već putem rashladnih medijuma ili ablativa, kako se još nazivaju. Tu spadaju litijumska mast, voda ili posebni gelovi i pene . Kombinacija vrlo visokih pritisaka koji se javljaju kod opaljenja puščanih metaka i medija za hlađenje u predelu ekspanzione komore može da se pokaže kao vrlo opasno rešenje pa se ne praktikuje. Mana kod tzv. „wet cans“ je u relativno malom broju hitaca pre nego što je potrebno vršiti dopunu nekim od pomenutih ablativa. Takođe su i malo “prljaviji“, a i delovi od aluminijuma ne reaguju najbolje u kombinaciji sa vodom, povišenom temperaturom i visokim pritiscima. Ukoliko govorimo o profesionalcima, kojima je nivo redukcije pucnja u određenim situacijama daleko bitniji od životnog veka tehničkog sredstva kojeg koriste, ovo je od sekundarnog značaja.

Naredni princip se zasniva na elastičnim pregradama. Naime, pregrade se izrađuju od materijala poput gume, neoprena, uretana, poliuretana i slično. Diskovi od elastomera mogu biti celi ili prosečeni, kao i da imaju vrlo uske otvore za prolaz zrna. Po prolasku zrna, zatvaraju se potpuno ili delimično, te tako sprečavaju izlazak gasova. Problem sa ovim rešenjem je u relativno kratkom veku elastičnih pregrada, potecijalno smanjenoj preciznosti kao i u činjenici da se ne mogu koristiti zrna sa olovnim ili šupljim vrhom. Međutim, nemački konstruktor Martin Erbinger je osmislio genijalno rešenje za ovaj problem. Njegov E.Ve-Tech (elastomere valve tecnology) prigušivač omogućava nesmetanu upotrebu zrna sa šupljim vrhom, zadržana je visoka preciznost, a životni vek pregrada je produžen i iznosi oko 50-100 metaka sa šupljim vrhom zrna i oko 100-200 sa standardnom FMJ municijom. Ovaj tip prigušivača ima određene mane, ali i nesumnjive prednosti. Najveće prednosti prigušivača sa elastičnim komorama su u niskoj ceni proizvodnje i činjenici da ih je moguće koristiti kod pištolja sa Brauningovim tipom brave i to bez upotrebe Nilsenovog uređaja. Takođe, ovaj tip prigušivača je najbolje rešenje za upotrebu u sredinama sa eksplozivnim gasovima poput laboratorija za proizvodnju metamfetamina, u rudnicima i slično. Isto tako, primećeno je da kod prigušivača koji rade na ovom principu nema fenomena nešto jačeg pucnja kod prvog hica, odnosno „first round pop“ (FRP). Takođe, zvuk ovako prigušenog pucnja je dubok, te subjektivno ostavlja daleko bolji utisak nego neka druga rješenja. Sa stanovišta prikrivanja pucnja u stvarnom životu, ovo je vrlo bitna karakteristika. Jedan od najpoznatih prigušivača iz perioda Vijetnamskog rata „Hush puppy“ koristi ovu tehnologiju. Na žalost, zbog zakonskih ograničenja u SAD, ovaj tip nije omiljen kod civilnih korisnika, pa ni tamošnji proizvođači se baš ne lome razvijajući nove, naprednije modele.

Najnoviji hit kod konstruisanja je tzv. flow through („proticanje“) tehnologija. Njena glavna karakteristika je da se za razliku od prošlih rešenja, ovde ne teži da se gasovi vraćaju unazad, već da se vrtlože i kreću prema napred. Na ovaj način radni pritisci oružja se uvećavaju za simboličnih nekoliko procenata, što znači da nema preranog odbravljivanja zatvarača kod automatskog oružja. To opet implicira da je redukovana buka koju čuje sam strelac, iako je opšti kvalitet prigušenja nešto slabiji od klasičnih konstrukcija. Ovaj tip je posebno interesantan civilnim strelcima koji koriste poluautomatske puške i žele da zaštite sopstveni sluh. Od ovakvog pristupa bi imali koristi i pripadnici vojske, posebno roda pešadije. Nekoliko kompanija, poput OSS iz SAD ili Ase Ultra iz Finske se u zadnje vreme odlučilo za ovaj pristup.
N. Trifunović