Vremeplov: AK u koži velike mačke

U potrazi za ličnim odbrambenim oružjem (PDW), Rusi iz poznatog, kratkog “kalašnjikova” AKSU-74, razvili automat Gepard, sposoban da prihvati čak pet vrsta municije, u kalibru 9 mm

Priča o ličnom odbrambenom oružju – Personal Defence Weapon (PDW) – poznata je. Samo da podsetimo: radi se o vrsti streljačkog oružja, koje prema karakteristikama treba da se smesti između klasičnih automata, koji ispaljuju pištoljsku municiju i jurišnih pušaka i njihovih skraćenih varijanti. Lično odbrambeno oružje, kao što i ime govori, treba bi da posluži za opremanje administracije, mehaničara, kuvara, posada oklopnih vozila, helikoptera i aviona, čak i specijalnih jedinica… Praktično svih, osim «ljute» pešadije, koja koristi balistički superiorne jurišne puške.

Značaj koji se danas u svetu pridaje ovoj vrsti streljačkog oružja, srazmeran je brojnosti pomenutih pripadnika. Prema nekim procenama, to je više od polovine ukupnog broja pripadnika jednih oružanih snaga. Problem stvaranja oružja, tj. municije koja mora da ima male dimenzije, lagan trzaj (kako bi se vreme obuke korisnika, čiji su zadaci specijalizovani, skratilo na minimum), veliku probojnost (zbog sve šire upotrebe zaštitnih prsluka) i efikasni domet od najmanje 200-300 m – uopšte nije lak. Stvar dodatno komplikuje zahtev da korišćena municija, ima i zadovoljavajuću zaustavnu moć, što je po pravilu, u potpunoj suprotnosti sa nekim od prethodnih zahteva…

Modularna konstrukcija

Iz tih razloga, nijedno do sada prikazano oružje nije široko prihvaćeno, uprkos reklami. Možda je najuspešniji belgijski automat P90, jer je najduže prisutan na tržištu, pa je na početku «karijere», uživao luksuz, zbog nedostatka konkurencije. Međutim, lagani i brzi meci, pokazali su se podesni na svim poljima, osim zaustavne moći. Izraelski Hezi SM-1 sa municijom .30 Carabine, ima solidnu zaustavnu moć (zahvaljujući mecima sa šupljinom na vrhu), ali su im aerodinamika i balistika slabija strana. Takva municija dozvoljena je za upotrebu samo kod policije, ali ne i vojske. Američki KAC 6×35 za sada pruža možda i najbolji kompromis, ali je oružje toliko novo, da se u operativnoj upotrebi neće naći još nekoliko godina…

Rusi su odlučili da se uključe u trku vrlo interesantnom municijom i koncepcijom automata, razvijenim u firmi “Rex Firearms”, (deo giganta “Ižmaš”). Automat Gepard, razvijen je iz poznatog, kratkog “kalašnjikova” AKSU-74, sa kojim deli 65 % sastavnih elemenata. Na taj način smanjeni su troškovi razvoja, pojednostavljeno održavanje zbog mnoštva zajedničkih delova i ostvarena brža obuka, tj. preobuka sa standardnih i dobro poznatih pušaka i automata “kalašnjikov”. Takav, ne samo da pretenduje na mesto u ruskim službama bezbednosti, već i inostranim, imajući u vidu rasprostranjenost ove čuvene familije streljačkog oružja. Najveća prednost Geparda nad konkurentima je što može da koristi pet različitih vrsta municije: 9×17 (.380 ACP), 9×18 Makarov, 9×19 Para, 9×21 i 9×30 Grom, bez zamene cevi i okvira! Iako se radi o tipovima municije veoma različitih karakteristika, zajednički im je kalibar, ali i tu postoje manje razlike u prečniku zrna. Ono po čemu se korenito razlikuju je pritisak unutar cevi, što u velikoj meri određuje i princip rada, koji je optimalan za datu municiju.

S obzirom da je jednim principom rada automatike, veoma teško «pomiriti» različite vrste municije, primenjena je modularna konstrukcija sa izmenjivim delovima, koja obezbeđuje funkcionisanje oružja na principu pozajmice gasova sa klipom (za municiju 9×30 mm Grom), kao i na klasičnom principu trzaja zatvarača, karakterističnom za skoro sve automate. Prema kataloškim podacima, teoretska brzina gađanja iznosi 600-700 met/min. Postoje tri vrste cevi: karabinska, cev standardne dužine (235 mm) i ekstremno kratka cev. Iako iz tih cevi može da se ispaljuje svih pet vrsta municije, ležište metka je izmenjivo i prilagođava se svakoj municiji ponaosob: odgovarajuće ležište metka se preko dva vijka i nazubljenog prstena, postavlja na zadnji deo univerzalne cevi. Hranjenje je preko dva tipa kutijastih okvira, kapaciteta 22 ili 40 metaka, koji se postavljaju unutar rukohvata i mogu da prihvate sve navedene tipove municije. Masa automata sa punim okvirom od 40 metaka 9×30 mm iznosi samo 2 kg, dok je dužina 435 mm sa zatvorenim, a 640 mm sa otvorenim kundakom.

Probojnost i zaustavna moć

Za primenu u ulozi ličnog odbrambenog oružja, najinteresantniji tipovi municije su: 7N21 (5,3 g-82 grejna, 460 m/s) i 7N31 (4,2 g-65 grejna, 600 m/s) u kalibru 9×19 mm Para, odnosno koncepcijski identična 7N28 (7,9 g-122 grejna, 390 m/s) i 7N29 (6,7 g-103 grejna, 430 m/s) u dužem, originalnom ruskom kalibru 9×21 mm. Radi se po posebnoj vrsti pancirne municije sa tvrdim jezgrom i nosačem, koji posle izletanja iz cevi ne napušta jezgro. Taj način je identičan artiljerijskoj pancirnoj municiji korišćenoj tokom Drugog svetskog rata, označenoj kao HVAP (High Velocity Armor Piercing-pancirna municija velike brzine) ili APCR (Armor Piercing Composite Rigid-sjedinjena kompozitna pancirna municija). Ideja je sledeća: tokom kretanja kroz cev i leta do cilja, projektil je sjedinjen, dok pri udaru u oklopno vozilo, potkalibarno jezgro visoke tvrdoće i gustine napušta meki i lagani nosač, probijajući cilj. Taj princip kod ruske municije ima dvostruki značaj: pri udaru u tvrdi cilj, odnosno pancir, dejstvo je isto kao kod artiljerijske municije, ukoliko se pogodi meki cilj, tipa ljudskog tela, nosač ne otpada, već prodire u cilj, tako da je u tom slučaju prečnik projektila veći i samim tim, zaustavna moć je veća nego samog jezgra manjeg prečnika.

Ovaj princip je izuzetno spretno iskorišćen i danas predstavlja odličan kompromis, koji miri do sada nepomirljivo: probojnost i zaustavnu moć. Jedina suštinska novina koju donosi ruska municija je odvajanje jezgra i nosača, posredstvom sloja polietilena, verovatno zbog optimizacije sile odvajanja, koja predstavlja ključnu karakteristiku. Prema podacima proizvođača, 9N29 probija dve ploče od legure titanijuma debljine 1,2 mm, kao i 30 slojeva kevlara, na udaljenosti 30 m. Prema drugim podacima, pancirna municija korišćena na automatu Gepard, pancirni prsluk klase zaštite D IV, municija 9×18 Makarov probija na 10 m, 9×18 Makarov High Impulse na 50 m, 9×19 Para na 70 m, 9×19 Para RG057 na 100 m, 9×21 na 200 m, dok 9×30 Grom na 450 m.

Ogroman potencijal

U odnosu na švedsku potkalibarnu municiju na ličnom odbrambenom oružju SAAB-Bofors CBJ MS 6×25 mm, koji predstavlja «pravi» potkalibarni projektil, gde jezgro posle izletanja iz cevi nastavlja kretanje prema cilju bez nosača – ruski ima neuporedivo veću zaustavnu moć. Ali, zbog činjenice da nosač ne napušta jezgro, ujedno i veći otpor. To znači da ruski projektil brže gubi brzinu, čime se smanjuju probojnost i efikasni domet.

Očigledno, ruski stručnjaci su se opredelili za svestranije zrno za dejstva na manjim udaljenostima, što odgovara borbama u urbanim uslovima, gde su dometi manji, posebno u protivterorističkoj borbi. Poznato je da teroristi retko nose pancirne prsluke, ali koriste automobile, tako da je probojnost karoserije itekako važna.Takođe, jača strana automata Gepard je i preciznost (vidi tabelu).
Za sada, Gepard je namenjen za upotrebu u okviru SPECNAZ. Bez obzira na ogromni potencijal, kao oružje za samoodbranu, zahvaljujući odličnoj municiji i kompaktnim dimenzijama (slično automatu HK MP-5A3, sa izvlačećim kundakom 490/660 mm) – o toj nameni trenutno nema ni govora

tekst i slike: prof. dr. Sebastian BALOŠ