Vatreni presretači

Rusi, Francuzi i Izraelci predstavili najnovije protivvazdušne sisteme, koji veoma efikasno štite teritoriju od napada aviona i presreću i unuštavaju rakete i projektile

U Parizu je od 11. do 15. juna 2012, pod patronatom Ministarstva odbrane Francuske, održana 11. Međunarodna izložba naoružanja i vojne opreme (NVO) kopnene vojske (KoV) i kopnenih sistema protivvazdušne odbrane (PVO) EUROSATORY 2012.

U ponudi ruskih izlagača – “Concern Almaz-Antey”, prikazani su i sistemi PVO za velike domete. Bazni sistem koji je nuđen za sigurnu zaštitu objekata na teritoriji, bio je raketni sistem velikog dometa S-300.
S-300 je jedinstven sistem PR i PVO, koji je baza za formiranje sigurne zaštite bilo koje države.

Može da obezbedi sigurnu zaštitu objekata na teritoriji površine desetine hiljada kvadratnih kilometa, upravljanjem iz jednog centra. Sistem je višekanalni, ima više načina navođenja, koji mogu da se menjau u toku leta projektila, imun je na snažna radarska ometanja. Jedan divizion može da gađa istovremeno više desetina vazdušnih ciljeva. S-300 je prvi univerzalni sistem (protivavionski i protivraketni) i prvi mobilni sistem velikog dometa PVO. Na početku razvoja sredinom šezdesetih godina 20. veka, to su bili osnovni zahtevi, uz onaj da zona uništenja cilja bude 100 km.

S-300 PT Bazna verzija

Prva varijanta je usvojena u naoružanje 1978. pod oznakom S-300 PT. Svi elementi sistema, tovarili su se na vozila. Start rakete je vertikalan, da bi se omogućilo dejstvo po ciljevima koji lete iz različitih smerova. Raketa se izbacivala vertikalno, pomoću barutnog punjenja, na visinu 20 m. U tom periodu se šire aerodinamičke površine. Autopilot je dovodio raketu na zadani kurs. Posle startovanja marševskog motora, raketa se navodila ka cilju. Sredinom osamdesetih godina prošlog veka, usvojena je modifikovana samohodna verzija sa oznakom S-300 PS. Eksportna varijanta imala je oznaku S-300 PMU. Vreme pripreme sistema za gađanje, bilo je tada neverovatnih pet minuta. Domet je sa 45 i 75 km, kod starih modela raketa, sa novim projektilom povećan na 90 km.

Za potrebe, tada, sovjetske armije, razvijen je sistem S-300 V koji je mogao da presreće i uništava taktičke, balističke rakete. Značajno usavršena verzija razvijena za, sovjetsku armiju, označena je S-300 VM Antej-2500. Ova varijanta pružala je uspešnu zaštitu, od masovnog napada balističkih projektila dometa 2.500 km. Zona uništenja aviona je povećana na 200 km, na visinama od 25 m do 30 km. Najveća brzina cilja koji je gađan, povećana je na 4.500 m/s.
Dalji razvoj je nastavljen i nova verzija je usvojena u naoružanje 1993. pod oznakom S-300 PM (oznaka eksportne varijante bila S-300 PMU-1).

Nova varijanta, zahvaljujući novoj raketi, imala je domet uništenja 150 km, kad su u pitanju avioni protivnika. A kada su u pitanju malogabaritne letilice – krstareće rakete, koje lete na visinama 6-100 m, domet je u opsegu od 28 do 38 km. Sistem je mogao da gađa letilice koje se kreću brzinom do 1.800 m/s. Poslednja modifikacija nosi oznaku S-300 PMU-2 Favorit (razvijena u periodu od 1995-1997).
Zona uništavanja cilja je povećana na 200 km, kad su u pitanju ciljevi u dolasku. Raketni sistem S-300 PMU-2 namenjen je za uništavanje aviona, krstarećih raketa, balističkih ciljeva i drugih sredstava vazdušnog napada u svim dijapazonima njihove primene. Borbeni kompleks S-300 je montiran na vozilima točkašima i sastoji se od: do 12 vozila lansera raketa sa po 4 rakete na svakom vozilu, PV vođene rakete u kontejnerima za transport i lansiranje, višefunkcionalan sistem za komandovanje, upravljanje i radarsko vođenje raketa sposobnog za uspešno dejstvo, u uslovima snažnog radarskog ometanja od protivnika. U sastavu tehničkih sredstava kompleksa su i vozila za održavanje i remont komponenata sistema, u toku borbenih dejstava. Osnovne taktičko tehničke karakteristike poslednje eksportne modifikacije sistema označenog S-300 PM-2 Favorit:
– Daljina uništavanja aerodinamičkih ciljeva 3-200 km (prethodna verzija PM-1 do 150 km), balističkih celjeva od 5-40 km, niskoletećih ciljeva (H 5-100 m) 5-38 km – Visina uništavanja aerodinamičkih ciljeva od 10 m do plafona leta savremenih aviona, balističkih ciljeva, 2-25 km
– Moguće je dejstvo po svim ciljevima, čija je brzina leta do 2.800 m/s
– Moguće je jednovremeno dejstvo (diviziona) na 36 ciljeva i jednovremeno navođenje do 72 raketa
– Brzina gađanja 3 sekunde
– Vreme prelaska kompleksa iz marševskog u borbeni položaj 5 minuta
– Vreme reakcije sistema oko 8 sekindi
– Jedan kompleks S-300 ima do 48 raketa.

Novi raketni sistem S-400 usvojen je u naoružanje ruske armije u aprilu 2007, a prvi divizion je preuzeo borbeno dežurstvo početkom avgusta, na teritoriji Moskovske oblasti. S-400 se neće izvoziti, dok se ovim sistemom ne popune ruske oružane snage. Izvoze se samo eksportne verzije sistema S-300. Od zaključenja ugovora, pa do isporuke sistema S-300, čeka se u proseku po nekoliko godina. Za ovim sistemom vlada veliko interesovanje, kako kažu Rusi i ima značajan izvozni potencijal.
S-400 Trijumf je sistem koji može da koristi nekoliko tipova raketnih projektila – kako starih razvijenih za sisteme S-300PM-1 i S-300 PM-2 tako i novih razvijenih u skorije vreme. U osnovnoj varijanti S-400 raspolaže sa četiri vrste raketnih projektla sa različitom startnom masom i dometom, što omogućava S-400 davanje ešalonirane PV odbrane, proširuje zonu uništenja cilja povećava mogućnost daljih usavršavanja.  Osnovne taktičko-tehničke karakteristike sistema S-400 Trijumf: daljina otkrivanja cilja do 600 km, broj praćenih ciljeva do 300; zona uništenja aerodinamičkih ciljeva: od 2-240 km, balističkih od 7-60 km; visina dejstva od 10 m do 30 km; maksimalna brzina kretanja cilja 4.800 m/s; broj istovremeno gađanih ciljeva 36; broj istovremeno vođenih raketnih projektila 72
Sistem S-300 je razvijen i uveden u naoružanje Rusije, Ukrajine, Belorusije, Kazahstana, Kine, Bugarske, Slovačke i Kipra, u različitim modifikacijama. Neki delovi sistema S-300 završili su SAD i dati specijalistima na izučavanje. Kipar je nabavio sistem S-300 PMU-1, još 1996. Zbog turskog protivljenja i anglo-američkih pritisaka, S-300 je premešten na grčko ostrvo Krit. Na Kritu su 2010. bila dva diviziona S-300, a Iran je naručio pet diviziona S-300. Rusija je kasnije odustala i vratila avans, da ne bi kvarila odnose sa američkom administracijom. U svetlu novih događanja na Bliskom istoku, ima naznaka da preispituje prethodno donešenu odluku.
Glavna prednost najnovijeg raketnog sistem S-500 je što je, po navodima predstavnika oružanih snaga Rusije, vreme reakcije sistema smanjeno na oko četiri sekunde

Opasna MICA

Na sajmu EUROSATORY 2012. u zasebnom paviljonu izlagala je i francuski MBDA – vodeća zapadna firma za proizvodnju vođenih i samonavođenih raketa različitih namena i sistema PVO. MBDA proizvodi PV raketu za bliske domete Mistral, koja može da se ispaljuje sa individualnog prenosnog lansera ili sa mobilnih lansernih uređaja, ugrađenih na vozila, brodove i helikoptere. Po podacima firme, proizvedeno je 72.000 ovih raketa, 4.200 lansernih sistema koji su prodani u četrdesetak zemalja sveta. Iz široke lepeze proizvoda, raketa i sistema kopnene PV, možda treba izdvojiti još PVO raketu MICA za srednje domete i antiraketni i PV sistem Aster SAMP/T srednjeg dometa.

Zemaljski raketni komleks VL MICA (Vertical Launch – verikalno lansiranje) koristi se u sistemu PVO, za zaštitu jedinica KoV, aviobaza, komandnih punktova, brodova, od napada/udara krstarećih raketa, navođenih aviobombi, aviona, helikoptera i bespilotnih letilica, danju i noću, u svim vremenskim uslovima.

Sistem je razvijen na bazi rakete vazduh-vazduh MICA (domet 20 km, cilj se detektuje na daljini između 30-80 km). Sistem se odlikuje visokom efikasnošću i po dometu je između sistema PVO razvijenih na bazi raketa Mistral i Aster. PV sistem srednjeg dometa Aster SAMP/T razvijen je na bazi rakete Aster 30. Koristi se u sistemu PVO ili za odbranu važnih objekata i jedinica kopnene vojske, od ciljeva iz vazduha (balističke rakete, vazduhoplove, krstareće projektile). Maksimalna brzina rakete Aster 30 je 1.400 m/s. Uništava ciljeve u vazduhu (na visini od 50 m do 20 km. Za ciljeve koji su na visinama većim od 3 km, maksimalni domet je 100 km, a oni koji su na visinama manjim od 3 km, domet rakete Aster 30 je 50 km.

Davidova omča

Izraelska firma “Rafael” izložila je na sajmu gamu raketnih projektila zemlja-vazduh, kao i najnoviji raketni projektil Iron Dome (čelična kupola). Raketni projektil zemlja-vazduh Iron Dome, razvijen je za presretanje i uništavanje raketnih projektila kratkog dometa i artiljerijskih raketnih i običnih zrna i minobacačkih projektila (ispaljenih sa distance 4-70 km), kao i aviona, helikoptera, bespilotnih letilica i krstarećih raketa (do visine 10 km). Raketa se ispaljuje i vertikalno ili pod elevacijom sa mobilnih lansera. Iron Dome je protivraketni i protivazdušni odbrambeni sistem za vrlo kratke domete i po tome je jedinstven u svetu. Kreiran je kao defanzivni protivraketni sistem za odbranu severnih i južnih granica Izraela (tj. teritorije), za zaštitu od raketnih i artiljerijskih projektila, koji su pretnja civilnom stanovništvu.
“Rafael” ga je razvio koristeći tehnologiju primenjenu prvi put u PVO sistemu Spyder za kratke i srednje domete.

Spyder (Surface-to-air PYthon and DERby) je bazni PVO sistem koji je razvio “Rafael” koristeći verzije zemlja-vazduh raketnih projektila Python-5 i Derby, koji su prvobitno razvijeni u varijanti vazduh–vazduh. Postoje dve varijante, Spyder-SR (short-range) – za kratke domete (brzine reakcije manja od 5 s, zona uništenja je 1-15 km, a visina od 20 m do 9 km) i Spyder-MR (medium-range), za srednje domete (brzina reakcije po navodu proizvođača oko 2 s, zona uništenja preko 35 km, visina od 20 m do 16 km).
Sistem Iron Dome je postao operativan krajem marta 2011. Već početkom aprila 2011, prema pisanju “Jeruzalem Posta”, sistem je uspešno presreo i uništio artiljerijska raketna zrna GRAD ( kalibra 122 mm) ispaljenih iz Gaze. Samo u aprilu 2011, prema pisanju “Jerusalim Posta” presretnuto je i uništeno 93 raketna projektila. Izrael je procenio efikasnost na preko 90%. Raketne projektile koji su padali u nenaseljena područja odbrambeni sistem ignoriše. Rastuća opasnost od raketnih projektila i artiljerijske vatre protiv Izraela – Quassam rocket lansirani iz Gaze, GRAD artiljerijski nevođena raketna zrna kalibra 122 mm (ruska usavršena verzija Kaćuše iz Drugog svetskog rata), iz Južnog Libana (iranske balističke rakete), kao odgovor ovim pretnjama, dovela je do razvoja sistema PV odbrane.

Iron Dome se koristi za presretanje projektila kratkog dometa (po izraelskoj podeli 4-70 km), u kombinaciji kao dodatak, u to vreme postojećem sistemu David’s Sling (Davidova omča), koji je razvijen za presretanje projektila srednjeg i velikog dometa (70-200 km). Arrow projektil već ranije je bio razvijen za presretanje balističkih projektila srednjeg i kratkog dometa (do 200 km). Način dejstva ID: 1. projektil ispaljen iz Gaze; 2. izraelski radar locira projektil u letu; 3. nekoliko sekundi posle lansiranja projektila, Izrael lansira bržu raketu; 4. raketa na velikoj visini presreće projektil i uništava ga

Detonacioni talasi

Pre pojave Iron Dome, Izrael je imao u upotrebi kao PA i PR sisteme David’s Sling (dvostepeni raketni projektil, maksimalne brzine 1.400 m/s) za uništavanje projektila srednjeg i velikog dometa (70-250 km) i rakete Arrow (maksimalna brzina 2.500 m/s/) za presretanje balističkih raketa. Sistem David’s Sling (koristi se i naziv Magic Wand (čarobni štapić), razvijen je za presretanje raketnih projektila i krstarećih raketa srednjeg i velikog dometa (70-250 km), kao što su u posedu Hezbolaha, ispaljene na udaljenosti od 40 do 300 km.

Raketa Arrow može da presretne i uništi cilj detonacijom – detonacionim talasom iznad stratosfere (sloj visine 10-50 km) što je na bezbednoj visini i za projektile sa NHB bojevom glavom, zbog mogućeg zagađenja teritorije Izraela. Arrow nije namenjen za presretanje/uništavanje vazduhoplova i artiljerijskih raketnih zrna malih dimenzija i malog dometa.

Iron Dome je poslednja karika ili prva, kako se već posmatra, u vrlo kompleksnom i veoma efikasnom sistemu PR i sistemu PVO odbrane teritorije Izraela. Sistem je prilagođen specifičnim pretnjama, položaju i okruženju jedne, po površini male, zemlje. Karakteristika izraelskog sistema PR i PVO je uvezanost, velika brzina reagovanja i verovatnoća uništenja cilja. Drugim rečima, sistem PV i PR je veoma efikasan. Mora se dodati i skup, kad se navođenom raketom presreće i ruši npr. minobacački projektil. Sistem se svakodnevno testira u borbenim dejstvima. Treba napomenuti da ovaj sistem efikasno štiti kad su u pitanju sporadični i pojedinačni teroristički napadi, artiljerijskom vatrom, raketnim zrnima i minobacačkim minama. Pri masovnim artiljerijskim napadima, nema efikasne protivraketne zaštite, ali to je već rat u koji se uključuju artiljerijska i druga sredstva. Ovaj sistem PVO je, između ostalog, sposoban da po otkrivanju cilja, proračuna putanju projektila i ako npr. proceni da će pasti na nenaseljeno područje ne reaguje.

tekst i slike: Slobodan ORAŠANIN

foto: Eurosatory, Depositphotos