Alžirski koncept

Razvoj oružanih snaga se kroz istoriju odlikovao brojnim slučajevima „promena u hodu“, jer je konkretna situacija iziskivala da se ustaljene procedure prilagođavaju trenutnom faktičkom stanju. U tom smislu, posebno su velike sile dolazile u poziciju da za specifične prilike njihove standardne formacije nisu u stanju da adekvatno ispune predviđene zadatke. Iz tog razloga, ali i radi manjih gubitaka sopstvenog stanovništva u regularnim snagama, rado i često su korištene usluge populacije iz kolonija.
Iskustva stečena takvom praksom su kompleksna i raznolika. S jedne strane, Britanci su znalački iskoristili svojstva njihovih Gurki, dok od brojnih indijskih jedinica najčešće nije bilo zadovoljavajućeg efekta. Ali, dok su Gurke ovenčane zasluženom slavom, neke druge etničke grupacije u sastavu kolonijalnih trupa su, praktično, zaboravljene i retko se uopšte pominju. Najbolji primer za to su Marokanci u sastavu francuskih trupa, prvenstveno, ratnici poznati pod nazivom Gumijeri, koji su bili nenadmašni u uslovima ratovanja na planinskom terenu. Istorijat Maroka je vrlo složena kategorija, pošto je tamošnje autohtono stanovništvo kroz vekove bilo pod konstantnim uticajem raznolikih stranih zavojevača. Berberi (koji sebe nazivaju Imazigeni) su se u skladu s tim i adaptirali nametnutim okolnostima, jer su njihovim prostorom u određenom periodu dominirali Rimljani, Arapi, Otomanska imperija, Britanci, Španci, Francuzi… Upravo u vreme francuskog protektorata (nominalno u sporazumu s tamošnjim sultanom), početkom prošlog veka je bilo vrlo teško upravljati zemljom u prilično haotičnom stanju. Ekstremno nepristupačan teren na pretežnom delu teritorije, bez iole uređene infrastrukture i sa stanovništvom koje teži samoopredeljenju, iziskivali su primenu sličnog koncepta kao i u susednom Alžiru. U sklopu Francuske afričke armije su od ranije postojale jedinice nazvane Spahi (konjica) i Tirailleur (strelci), kao paravojna dopuna regularnih trupa, popunjene mahom Alžircima, dok su komandni kadar bili Francuzi. Tada se inicijalno pojavio termin Gumijera, odnosno naoružanih konjičkih patrola „domorodaca“ iz Magreba. Za potrebe organizovane pacifikacije marokanske teritorije 1905-1908. godine, francuska uprava je angažovala novoformirane paravojne jedinice sastavljene od alžirskih Gumijera, a posle toga su se oni vratili u svoju zemlju, a formacije popunjene Marokancima.
Francuski oficiri, alžirski podoficiri i marokanski ostatak personala su u prvobitnoj fazi služili u izviđačko-patrolne svrhe, na specifičnom terenu severozapada Afrike, gde osim surovih prirodnih uslova nestabilnosti dodatno doprinosi i neuobičajeni mentalni sklop lokalnog stanovništva. Generacije i generacije Berbera su kao svojevrsno predanje održavali kolektivnu svest da je njihov narod u određenom momentu podređen stranim zavojevačima i mora im služiti, ali će doći dan nacionalne revolucije. Upravo ovu činjenicu treba konstantno imati na umu, kada se analizira ponašanje Marokanaca u jedinicama Gumijera, tokom velikih sukoba i najžešćih borbi. Ovde moramo zastati i posvetiti više pažnje jednoj ličnosti s impresivnom vojnom karijerom. Mladi pešadijski oficir Ogistan Gijom (Augustin-Lon Guillaume) posle Prvog svetskog rata je službovao u Maroku, upravo stigavši iz četvorogodišnjeg nemačkog zarobljeništva. Osramoćen takvim statusom, bio je rešen da na novoj dužnosti potraži novu šansu i ispuni sopstvenu ambiciju. Budući da je i sam bio poreklom iz planinskih krajeva alpske Provanse, Gijom je rešio da iskoristi sposobnosti berberskih nomada u manevru po nepristupačnom terenu. Već u proleće 1921. primio je komandu nad Dvanaestim odredom Gumijera, koji je imao ulogu ruralne policijske formacije u planinskim oblastima. Te jedinice su varirale po brojnom stanju, od 75 do 150 pripadnika, i nominalno su bile nalik samostalnim četama. Komandir je obavezno bio francuski oficir koji je znao lokalni jezik i običaje, kao i manji deo ljudstva, dok su ostali bili marokanski „montanjari“, odeveni u svoje tradicionalne ogrtače đelabe trakastih šara, s turbanima i tipičnim kožnim sandalama. Kapetan Gijom je uskoro zadobio nepodeljeno poverenje svojih boraca, poštujući osobenosti njihove religije, tradicije i običaja. Gumijeri su iskazivali odanost svom nadređenom oficiru, a ne sultanu ili francuskom dominionu, pa je jedinica bila vrlo monolitna sa zavidnom disciplinom. Nakon što je šest godina proveo na opisanim zadacima, Gijom je najpre premešten na područje Nemačke pod francuskom okupacionom upravom, a potom se obreo i na našim prostorima, kao pomoćnik vojnog atašea u Beogradu. Ispoljivši starešinske vrline, upućen je i da završi prestižnu Višu ratnu školu. Kao perspektivni oficir 1928. vratio se u Maroko, kao štabni kandidat za pukovnika i nastavio razvoj jedinica Gumijera. Narednih pet godina je proveo u organizaciji suzbijanja berberske pobune u Badu, planinskom području, gde su se Gumijeri borili protiv nekoliko hiljada ustanika, rame uz rame s Legijom stranaca i regularnim jedinicama severnoafričkih kolonijalnih trupa, podržanih avijacijom, artiljerijom i tenkovima. Ova iskustva će kasnije više nego dobro doći, kada je u maju 1940, Francuska morala da premesti svoje trupe iz Maroka u Evropu, kako bi se sukobili s nemačkim napadačima. Gumijeri su ostali u Severnoj Africi i nisu podelili sudbinu mnoštva Alžiraca i Senegalaca, koji su nakon zarobljavanja na tlu Francuske izloženi svojevrsnom teroru od nemačkih vojnika. Nakon što su ih u propagandne svrhe snimali kamerama i prikazivali kao poludivlje horde niže rase, na hiljade su bez ikakve prethodne procedure streljane po kratkom postupku.

Za to vreme, jedinice Gumijera su podeljene u bataljonske formacije i raspoređene u pustinjsku oblast Tunisa, kako bi zaštitile granicu s Libijom od predstojećeg italijanskog napada. Primenjujući gerilsku taktiku, imali su mnogo uspeha protiv Italijana, ali uskoro je Francuska kapitulirala i morali su da se vrate na matično područje Maroka. Po sporazumu o primirju i nemačkom diktatu, Francuzima je omogućeno da u kompletnoj Severnoj Africi imaju do 120.000 vojnika, s minimumom opreme i sredstava. Međutim, uprkos nemačkoj i italijanskoj rigoroznoj kontroli, pojedini francuski viši oficiri su uspeli da prikriju hiljade pušaka, mitraljeza i minobacača, čak i izvesnu količinu poljskih topova, oklopnih kola i nešto tenkova. Sada već pukovnik, Gijom je pronašao istomišljenika u generalu Ogistu Nožiju i ponudili su Nemcima opciju da Gumijeri budu neoficijelna paramilicija na „problematičnom“ planinskom području, ali je predlog naišao na snažan otpor Italijana, koji nikako nisu hteli da makar budu u njihovoj blizini. Iskustva iz prethodnih borbi na tunižanskoj granici su bila stravična, jer su Gumijeri iskazali najviši mogući stepen surovosti kako u dejstvima, tako i u tretmanu zarobljenika. Potpuno suprotno svojim rasističkim nazorima, Nemci su odobrili da se na određenim sektorima etabliraju takozvani „tabori“, odnosno jedinice slične bataljonima od po četiri guma ili čete. Dodeljena im je uloga terenske ruralne policije, sve do kasne jeseni 1942. i pomorske invazije saveznika na obale Severne Afrike. Upravo tada je realizovan potajni plan Gijoma i Nožija da se marokanski borci upotrebe protiv nemačkih i italijanskih okupatora. Već u decembru je izvršena reorganizacija i oformljena Prva taborska grupa Marokanaca pod komandom pukovnika Leblana, koja je pridružena Marokanskoj divizija generala Metenea u severnom Tunisu. Gumijeri su i dalje nosili svoje tradicionalne đelabe i turbane, a naoružanje im je bilo najčešće tehnički prevaziđeno: francuske puške sistema Lebel i Manliher-Bertije 8 mm, uz tek ponešto novijih MAS36 7,5 mm i pokoji puškomitraljez Šatelro. Međutim, borbeni moral je bio na najvišem nivou, kao i sposobnost da se izdrže teški klimatski uslovi uz minimum logistike. Gubici među marokanskim borcima su bili veliki, ali njihov svojevrsni fatalistički pristup realnosti je to gotovo relativizovao. Iz današnje sociološke vizure je vrlo teško racionalno prihvatiti motivacioni faktor Gumijera da se uopšte angažuju u francuskim kolonijalnim jedinicama, pošto nisu rado prihvatali sopstveni status nametnut 40 godina ranije. Ipak, ekstremno siromaštvo i izostanak perspektive je mnoge mlade muškarce s tog područja podstakao da potraže kakvu-takvu egzistenciju i prihvatljiv civilizacijski pomak pristupivši vojsci, koja je nudila nekoliko redovnih obroka dnevno… To, uz mogućnost da ispolje sopstvenu muževnost prilikom borbi, rezultiralo je da marokanski borci postanu strah i trepet svojih protivnika. Kada je Četvrti tabor Gumijera pridodat Drugom američkom korpusu generala Bredlija, preoužani su novijim sredstvima iz SAD i njihova borbena vrednost se dodatno uvećala. Prilikom dejstava oko Bizerte, njihovu vrednost je iskusio i proslavljeni Afrički korpus, što je zadivilo i samog Džordža Patona, koji je izjavio kako „njegov poznanik Gijom vredi kao i tri divizije“. Kao dokazani frankofil još od prethodnog rata, Paton je insistirao da se francuske snage iz Severne Afrike priključe njegovoj Sedmoj armiji tokom predstojeće „Italijanske kampanje“, što se i ostvarilo sredinom jula 1943. Četvrti tabor Gumijera se iskrcao na Siciliju u sastavu 58 francuskih starešina i specijalista, te 678 Berbera sa 117 konja i 126 tovarne mule. Američki nadređeni oficiri su, uglavnom, koristili ove borce kao izviđače ili zaštitnicu na dominantnim planinskim visovima. U borbama na ostrvu, Gumijeri su pretrpeli gubitke od snažne italijanske mitraljeske i nemačke artiljerijske paljbe, ali i kao kolateralna šteta, nakon britanskih vazdušnih udara.

Bez obzira na to, još jednom su iskazali svoj specifikum zastrašujućih ratnika u bliskoj borbi, ali je formirana i fama da su više nego surovi prema zarobljenicima. To se potvrdilo i kada su angažovani na tlu Francuske, jer je general Žiro, delimično na svoju ruku, organizovao oslobađanje Korzike od nemačke okupacije. Druga taborska grupa Marokanaca pod potpukovnikom Laturom je krenula u iskrcavanje, ali nemački komandant Mediterana feldmaršal Keselring je simultano rešio da evakuiše svoje trupe s Korzike u Italiju. Dok je taj proces bio u toku, došlo je do prvih borbi protiv Gumijera zapadno od Bastije, gde su obe strane imale prilične gubitke. Iz stroja je za kratko vreme izbačeno čak 166 Marokanaca, što je motivisalo njihovog tvorca, pukovnika Gijoma, da ojača trupe novim ljudstvom, a Prvi, Treći i Četvrti tabor su, takođe, dobili američko naoružanje, kako bi bili ravnopravan protivnik u predstojećim borbama na tlu Apeninskog poluostrva. Pojedini britanski i američki viši oficiri s podozrenjem su gledali na angažovanje francuskih kolonijalnih trupa usled loših iskustava iz 1940. prilikom odbrane Francuske, ali i jer su do njih doprle priče o reputaciji Marokanaca kao „nedisciplinovanih divljaka“. Međutim, Prvi i Treći tabor su uskoro pridodati Francuskom ekspedicionom korpusu generala Alfonsa Žijena u zoni Monte Kasina, gde su stekli publicitet svetskih razmera. Usled njihove vičnosti borbama u planinama, bilo je predviđeno da se preko nepristupačnog terena prebacuju u zaleđe nemačke odbrane i otvaraju put mehanizovanim jedinicama Saveznika, duž doline reke Liri ka Rimu. Nemci su bili ubeđeni da je planinski masiv Aurunsi nemoguće preći, ali 1.200 Gumijera i jedan puk alžirskih Tiraljera su pod Gijomovom komandom nadljudskim naporom uspeli da tuda prođu, vodivši čak 4.000 tovarnih grla s zalihama. Iskoristivši faktor iznenađenja, potisnuli su branioce i prolaz ka prestonici je bio otvoren. Međutim, sada je nemačka odbrana bila organizovana i Gumijeri su se susreli s minskim poljima, bodljikavom žicom, artiljerijskom paljbom i mitraljeskim gnezdima. Fanatični juriši i stravični gubici s obe strane su ih ovenčali slavom, iako je do današnjeg dana njihovo učešće u borbama oko Kasina poznatije po jednoj propratnoj neželjenoj pojavi. Potpuno ignorišući činjenicu da je Italija kapitulirala i pristupila Saveznicima, obrušili su se na sela pljačkajući, ubijajući i naročito seksualnim napastvovanjem lokalnog italijanskog stanovništva. Bez obzira na uzrast, pol i bilo koju drugu odrednicu, Gumijeri su silovali, doslovno, sve što je imalo puls, čak i pripadnike partizanskih jedinica. O toj pojavi je Alberto Moravija napisao pripovetku, a Vitorio De Sika snimio film sa Sofijom Loren u glavnoj ulozi.

Marokanski borci su dospeli na loš glas, koji ih je pratio i kada su upućeni u Francusku nakon „Dana D“, iako su se znalački borili i u za njih novim uslovima. Iz političkih razloga, lično je Šarl De Gol naredio da se kolonijalne trupe što manje koriste u završnim operacijama oslobađanja zemlje, pa su jedinice Slobodne Francuske popunjavane pripadnicima pokreta otpora, što su kasnije istoričari nazvali „izbeljivanjem“. Gumijeri su uzeli učešće u brojim kasnijim operacijama, sve do aprila 1945, kada su forsirali Rajnu i nastupali ka Štutgartu. Njihov osnivač, sada general, Ogastin Gijom je bio ranjen u glavu i ruku, od artiljerijske vatre tom prilikom, dok je komandovao Trećom alžirskom pešadijskom divizijom, u koju su bili inkorporirani i marokanski odredi.
Nakon rata, ti borci nisu dobili očekivane prinadležnosti i mnogi su s gorčinom tretirali svoje učešće u „tuđem ratu“. Prilikom francuske vojne intervencije u Indokini, marokanski Gumijeri su se borili i protiv snaga Vijet Mina, a Gijom je finalizovao briljantnu karijeru kao vojni ataše u Moskvi i komandant francuskih okupacionih trupa u Nemačkoj. Imao je ambicije da na tlu Maroka ranih pedesetih sklopi sporazum o nastavku francuskog protektorata, pa je čak poslao u izgnanstvo nekooperativnog sultana Muhameda Petog i postavio novu marionetu u vidu mule El Arafe. Kao nagradu, Gijom je vraćen u Pariz i postavljen za načelnika Štaba Francuske armije, što je kruna njegovog vojnog i životnog angažmana. Nasuprot njegovom ličnom uspehu i realizovanoj viziji, marokanski planinski ratnici su vremenom, praktično, zaboravljeni. Njihova herojstva u borbi s opremljenijim i uvežbanijim protivnikom su potisnuta, iako su najbolji primer kako manje jedinice sastavljene od žilavih boraca mogu da kompenzuju tehničku nadmoć. Svi kasniji sukobi većeg ili ograničenog intenziteta su dokazali u kojoj meri su takvi vojnici tvrd orah, jer se s sličnim borcima susreću i intervencione snage na Bliskom i Srednjem Istoku.
R.K.