Riznica viteškog vremena

Septembrasko višednevno pešačenje duž Boke Kotorske, iskoristili smo za posetu uglednoj ustanovi crnogorske kulture i istorije

Septembrasko višednevno pešačenje duž Boke Kotorske, iskoristili smo za posetu uglednoj ustanovi crnogorske kulture i istorije . Zahvaljujući ljubaznosti rukovodioca i osoblja, imali smo jedinstvenu priliku da se upoznamo sa značajnim primercima oružja, koje oslikava značaj Perasta kroz minula vremena i vekove


Još u predslovenskim vremenima, u doba Ilira i Rimljana, na teritoriji Perasta postojalo je naselje čiji su stanovnici imali pomorsko angažovanje, putovali morem, ali i čuvali ulaz dublje u zaliv, gradili utvrđenja… To seže u vremena ilirske kraljice Teute i rimskog cara Dioklecijana. Najstariji arhivski pisani dokimenti govore o Perastu iz 13. veka, navodeći da u njemu rade zanatlije: kamenari, krečari, bačvari i brodograditelji. Godine 1336, pominje se brodogradilište u Perastu. Građenje manjih jedrenjaka i prevoz robe i putnika, bili su osnov za ekonomsko i političko osamostaljivanje Perasta od Kotora, tako da 1585, Perast postaje samostalna opština.

Bogata postavka oružja
Muzej grada Perasta nalazi se u predivnoj palati, koju su 1694, sagradili braća Ivan i Vicko Bujović. Zdanje se nalazi pored samog mora na zapadnoj strani Perasta. Gradio je arhitekta Đovani Batista Fonte, kkao izuzetno udoban i luksuzan stambeni objekat, ali uključujući i izradu uzanih puškarnica u svim prostorijama, koje su je zapravo pretvorile u neosvojivu tvrđavu.
Muzej grada Perasta poseduje bogatu i reprezentativnu zbriku hladnog oružja: mačeve, sablje, jatagane, štitove, koplja, helebarde, buzdovane… Tu su i primerci vatrenog oružja: topovi, signalni topovi, džeferdare, kubure… Opis počinjemo prikazom Peraškog mača, koji je tipa – Paloš. Ubraja se u retke i odlično sačuvane primerke oružja iz 16. veka. Mač je ukupno dug 99 cm. Jednobrido sečivo dužine 85 cm, izrađeno je od teškog kovanog čelika. Na prednjoj strani mača urezan je grb peraške porodice Stjepanović, koja je pripadala bratstvu Rajković. Duž oštrice nalazi se natpis na starosrpskom iz psalma (35,1-30), a na drugoj strani je natpis na latinskom. Cela oštrica je optočena zlatom. Rukohvat mača je ukrašen dragim i poludragim kamenjem i okovima od srebra. Po načinu izrade mač predstavlja kombinaciju više italijanskih i marokansko-arapskih tipova. Predanje tvrdi da je mač Peraštanima poklonio Petar Zrinski, posle njihove velike pobede u boju s Turcima ”“ Peraškom boju 15. maja 1654. Od tada Peraški mač, vekovima nose gradski kapetani kao simbol vlasti. I danas svakog 15. maja iznose ga zajedno sa džeferdar puškom Mehmed Age Rizvanjića, u čast manifestacije – gađanje kokota. Peraški mač ima fine drvene korice presvučene kožom i okovane srebrom.

Čelik protkan događajima
Vicko Bujević i kapetan Krsto Zmajević imali su u 17, i 18. veku mačeve tipa – Skijavone. Venecijanski mačevi imaju specifičan mrežasti rukobran, a glava rukohvata im je urađena u filigranskom reljefu. Kod modela koji je nosio Zmajević, predstavlja grb porodice. Korice su izrađene od tvrdog drveta preko koga se nalazi fina koža. Sve to povezuju ukrasni elementi od gvožđa i srebra. Mač kapetana Krsta Zmajevića, oca admirala Matije Zmajevića dug je 96 cm, uz sečivo dužine 84 cm. Sjajno očuvan i lep mač tipa Skijavone, koji je pored paradne imao i borbenu namenu. Ispričali su nam zanimljivu priču i o plamenom maču Don Karlosa Gonzage. On ima sečivo dugo 94 cm, koje se uvija valovito u obliku plamenih jezika, što familiju ovakvih mačeva označava kao plamene mačeve. Dug je 118 cm, a rukohavt mu se završava dekorisanom glavom u geometrijskom profilu. Rukobran se sastoji od tri polukružno zaobljena rebra nejednake veličine sa ovalnim ispupčenjima. Krsnica je ravna i simetrična. Plamenim mačevima nanose se strašne povrede, koje teško zarastaju, jer oštećuju više tkiva i organa od mačeva ravnog sečiva. Po predanju, španski vojskovođa Gonzaga zamerio se građanima Perasta, jer je oteo dve lepe devojke. Ne dvoumeći se ljuti zbog takvog ponašanja, Peraštani ulaze u okršaj sa Gonzagom i njegovom vojskom. U tom boju odsecaju mu obe ruke, otimaju mu mač, a devojke oslobađaju. Od 16. veka Gonzagin plameni mač čuva se u Perastu kao relikvija i simbol poruke da Peraštani rado primaju goste, ali surovo kažnjavaju onoga ko to gostoprimstvo zloupotrebi. Poseban kuriozitet u Perastu predstavlja istorijska činjenica da je Petar Veliki, vladar Rusije tražio od Venecije da mu obuči boljare u plovidbi i ratovanju na moru. Venecija mu preporučuje kapettana iz Perasta Marka Martinovića, kao vrsnog pomorca i matematičara. Martinović je odškolovao veliki broj boljara, koje mu je slao na obuku Petar Veliki.

Strašni jatagani
Peraški muzej poseduje značajnu zbirku turskih jatagana i sablji. Jatagani iz 18. veka imaju specifično zakrivljeno sečivo ukrašeno orijentalnim motivima. Mnogi današnji eksperti za hladna oružja konstrukciju turskog jatagana smatraju za jednu od najuspešnijih. Ovo lagano oružje bilo je znatno pokretljivije, bilo da se radilo o ubodu ili sečenju. Turski ratnici su sa njim stvarali čuda. Rukohvat jatagana koje smo sa pažnjom ragledali urađeni su od slonovače, kosti ili drveta. Imaju izuzetan anatomski oblik i mnoštvo ukrasnih detalja, čak i koralne umetke. U obližnjem Kotoru u to doba bilo je nekoliko radionica za izradu jatagana.
Da su Peraštani ratovali i izvan svog grada, svedoči nam helebarda. Nju su čak iz Pirana u Istri, donela dvojica Peraštana. Mletačka republika tamo je držala svoje solane, gde su dolazili i mornari iz Perasta. Iz jednog okršaja, kao ratni plen Helebarda je završila u zbirci muzeja.

Dubrovački „Zelenko“
Na samom ulazu u muzej vidimo tri stara topa. Najveći od njih je top tipa Falkonet, koji je poklon mletačkih vlasti Perastu. Pored borbene, imao je i namenu da se na njemu obučavaju mladi mornari i vojnici. Top tipa Falkonet izrađen je u Dubrovniku u 17. veku, livenjem bakarne legure- bronze. Sve legure bakra odliku se da površinski oksidiraju na vazduhu, prevlačeći se zelenim oksidom. Zbog te boje Peraštani su ga zvali “Zelenko”. Dužina cevi Falokentaje 146 cm, a prečnik 13,5 cm. Mnoge uspešne topdžije iz starih vremena Perasta, prva su znanja stekli na ovom “Zelenku”. Pored Falkoneta, tu su i dva manja signalna topa tipa Taras. Izrađeni su verovatno u 17. veku, takođe u Dubrovniku, mada pravljenje signalnih topova Taras, vuče korene sa teritorije današnje Nemačke. Tanka cev ovih topova umetnuta je na drveno postolje, koje ima dva točka sa strane. Dužina Taras topova je 95 cm, cevi su duge 55 cm, a prečnik cevi je 30 mm.
Taras signalnim topovima je u srednjem veku je često najavljivana opasnost sa kopna ili mora. Zabeleženi su napadi na Perast čak i gusara sa iz Severne Afrike, koji su jednom iskoristili odsustvo muškaraca i u ropstvo odveli većinu žena i dece. Za njihovo oslobađanje kasnije su dobili veliku količinu zlata, nakita i oružja.

Džeferdar Mehmed Age Rizvanagića
Posebna pažnja nam je skrenuta na ovu pušku. Turski vojskovođa je u čuvenom Peraškom boju 15. maja 1654, puškom sa kule Mavra Krilovog, ubio strelac Tripo Balović. Turci su tada, na čelu sa Agom Rizvanagićem držali veći deo Boke Kotorske i Perast im je bio trn u oku. Pobedom u ovom boju Peraštani su od Venecije dobili velike povlastice, što je rezultiralo zlatnim periodom grada Perasta u 17, i 18. veku. Džeferdar Mehmed Age Rizvanagića je ukupno dug 127 cm, cev je dužine 90 cm, a prečnik cevi iznosi 2,8 cm. Kundak je bogato ukrašen sedefom. Paljenje barutnog punjenja je ovde vršeno udarom kremena stegnutog na udaraču u “taban”. Odatle se varnica prenosi prvo na barut u kanalu, pa potom na barut u cevi.
Pored pušaka džeferdara, videli smo i veliki broj kratkih pušaka ”“ kubura. Kako turske, tako i venecijanske proizvodnje. Iako je sistem paljenja baruta identičan, drastično se razlikuje po dizajnu ove dve koncepcije. Turske kubure, nazovimo ih zašto ne pištolji na crni barut, imaju manji ugao između cevi i rukohvata, više su izduženi i oštrim vrhom se završava rukohvat. Naravno i kitnjasto ukrašavanje je u duhu orijentalnih motiva. Venecijanski i kasnjiji austrijski pištolji na crni barut, imaju veći ugao između cevi i rukohavat, uglavnom samo mesingane okove i malo ukrasa. Kubura koja je pridadala porodici Viskovi, bila je ukupno duga 43,5 cm, cev prečnika 2 cm, imala je dužinu 24 cm. Domaćini, odnosno kustosi muzeja Perast, rekli su nam da u depou čuvaju još dosta ovakvih primeraka.

Ručne izrade
Posebno nam je bilo zanimljivo da vidimo opremu za tadašnji ”“ handloading, ručnu izradu municije. Prava kokila za livenje olovnih zrna je u tako dobro očuvanom stanju, da bi se i danas mogla koristiti. Vitrine muzeja grada Perasta čuvaju odeću, opremu i oružje jednog gradskog mornara iz tog doba. Tanka turska puška bila je njegovo glavno dugo oružje, uz nezaobilazni kuburu i sablju, ili jatagan. Manji muzej oružja iz srednjovekovnog Perasta, nalazi se i na obližnjem ostrvu Gospa od Šrkpjela.
Šta reći na kraju, osim da smo zaista uživali u poseti muzeju. Za trenutak smo osetili dah jednog davno zaboravljenog viteškog vremena, kada je oružje bilo skromnih mogućnosti, ali je zato srce bilo neustrašivo.
Veliku zahvalnost dugujemo zaposlenima i direktoru muzeja grada Perasta, koji su pokazali znatno više od profesionalne ljubaznosti i znanja. Ako vas put nanese u Boku Kotorsku, ne propustite da posetite ovo mesto.
Vlada MITROVIĆ