Obračun bivših saboraca

Pojedini oružani sukobi modernog doba iz nekoliko razloga nisu bili adekvatno propraćeni u javnosti, pa samim tim o njima nema dovoljno relevantnih publikacija, uprkos tome što su po karakteristikama važni za proučavanje. Jedan od najočitijih primera je Kinesko-vijetnamski rat 1979. godine, koji predstavlja inspiritivan primer neuspele primene pogrešne strategije nadmoćnog napadača.

Kao što to po nekom nepisanom pravilu biva, sukobu je prethodilo pogoršavanje odnosa dve susedne države, u režiji velikih sila i na račun njihovih dalekosežnijih interesa. Pedesetih godina prošlog veka, SSSR i Kina su obilato pomagali ideološki bliski Vijen Min za vreme građanskog rata i otpora protiv francuskih kolonizatora u tadašnjog Indokini. Krajem te decenije, počeli su prvi nagoveštaji da će Sovjetski Savez i Kina narušiti pređašnje odnose zbog statusa Tibeta, pa je već tokom pozne faze Vijetnamskog rata protiv Amerikanaca pomoć iz Kremlja bila prioritetna. Kina je nerado gledala na jačanje novostvorene države na svojim južnim granicama. U tom regionu, Vijetnam i Laos su se priklonile SSSR, dok su se Crveni Kmeri iz Kambodže oslanjali na Kinu, te su se tako ispoljile razlike i suprotnosti unutar ondašnjeg komunističkog bloka u tom delu Azije.

S obzirom da su gerilci iz Kambodže (u to vreme često nazivanom i Kampućija) upadali na teritoriju Vijetnama, vlast iz Hanoja je najpre u jesen 1978. godine potpisala sporazum sa Sovjetima o međusobnoj najbližoj saradnji u slučaju rata oročen na četvrt veka, s klauzulom koja je predviđala uzujamnu odbranu. Stvorili su se uslovi da Vijetnam izvrši invaziju Kambodže. Crveni Kmeri su poraženi, a tadašnja sovjetska propaganda je veličala vojni pohod Vijetnama i ciljno ukazivala kako nakon pobede nad Francuzima i Amerikancima nova nacija širi plamen komunizma unaokolo. Uvidevši kako čitav region teži da se otrgne njihovom uticaju, Kinezi su se uveliko okrenuli SAD i Narodnooslobodilačka vojska Kine je mobilizacijom prikupila oko pola miliona trupa, a 17. februara 1979. godine 200.000 kineskih vojnika je prodrlo u Vijetnam.

Projektovani cilj je bio Hanoj, a kineski ratni planeri su predvideli kako se napadom u dve glavne kolone to može ostvariti za sedam dana. SAD su proglasile neutralnost i javno se deklarisale protiv sukoba, ali je bilo očigledno da likuju što je Vijetnam došao u priliku da bude kažnjen, nakon što je uz fanfare proslavljao „oslobođenje od okupatora“ po povlačanju američkih trupa. Takođe, Amerikanci i ostatak tadašnjeg zapadnog sveta se naslađivao time što se dve komunistički nastrojene države međusobno oružano sukobljavaju. S druge strane, zvanična Moskva je apelovala na Kineze da obustave napad, a stvarne namere je pokazala upućujući značajnu vojno-tehničku pomoć Vijetnamcima. I njima je suštinski bilo najbitnije održavanje kolonijalističkog primata novog tipa u tom delu sveta. Već u prvim danima borbe bilo je sasvim izvesno da se Kina potpuno nespremna upustila u avanturu, jer su im obaveštajni podaci o razmeštaju protivnika bili površni i najčešće netačni. Vijetnam je od SSSR dobio satelitske snimke grupisanih kineskih trupa, kao i analizu potencijalnih pravaca prodora. Odbrana je bila spremna i znalački osmišljena. Znajući kako okosnicu kineske vojske čine regruti slabe obučenosti i motivisanosti za ratovanje van granica svoje zemlje, branioci su odlučili da maksimalno iznure ljudstvo nastupajućih formacija. Frontalno sučeljavanje nije dolazilo u obzir, već je iskorišćeno veliko iskustvo prethodnih praktično gerilskih udara sa skrivenih pozicija.

Da sve bude u startu nepovoljnije za napadače, kineski vojni vrh je doneo kritičnu odluku da avijacija ne učestvuje u borbama, plašeći se protivničke PVO opremljene novijim sovjetskim raketama zemlja-vazduh. Osim neophodne vatrene podrške, kineske oklopno-mehanizovane napadne kolone su ostale bez valjanog izviđanja iz vazduha. Artiljerijska priprema je ostvarila vrlo loše rezultate, jer je tek oko petine ispaljenih granata pogodilo projektovane zone dejstva, ponajviše zbog pomanjkanja borbenog iskustva posada, ali i opšte zbrke nastale među njihovim pripadnicima roda veze. Uređaji za komunikaciju su uglavnom bili neispravni, pa se pribeglo kurirskim vezama, poljskim linijskim telefonima i signalima zastavicama. Anahrono rešenje koje zasigurno vodi u fijasko.

Procena kako je pretežni deo vijetnamske vojske zauzet angažmanom u Kambodži se pokazala pogrešnom, jer je rukovodstvo branilaca munjevito grupisalo stanovništvo koje je imalo prethodno iskustvo iz ranijih ratova, što je učinilo odbranu vrlo žilavom. Dva primarna pravca napada predvodili su kineski tenkovi Type 59 (modifikovana verzija sovjetskog T54 i Type 62), praćeni brojčano snažnim pešadijskim jedinicama u zgusnutom rasporedu. To je bio recept koji su Kinezi već primenili tokom svoje ofanzive u Korejskom ratu, kada je skoro milion vojnika silovitim naletom u prvi mah zbunilo snage UN. No, to je bilo kratkog daha, jer su branioci naneli katastrofalne gubitke Kinezima, kojima je tada polovina od angažovanih trupa poginula ili bila ranjena. Sada je situacija bila još gora, jer su pripadnici vijetnamskih odbrambenih formacija bili odlučni da po svaku cenu odbrane svoju teško stečenu slobodu protiv još jedne velesile. Napadi na kolone snabdevanja iza prvog napadnog ešelona, doprineli su da kineski vojnici na prvoj liniji doslovno ne dobijaju čak ni hranu i vodu od svojih logističkih službi.

Glavne saobraćajnice u severnom delu Vijetnama su uništene, a ravni predeli pogodni za kretanje oklopnih vozila su poplavljeni, pa su se kineski tenkovi zaglavljivali u blatu učestalo se kvareći. Umesto kamionima zalihe su do jedinica dopremane tovarnim grlima, pa nije ni čudo što je 55. armiji umesto projektovanih sedam dana do Hanoja isti vremenski period bio potreban da pređe tek par kilometara terena.

Tenkovi Type 59 je trebalo da budu najveća kineska uzdanica, ali odbrana je raspolagala vođenim protivoklopnim raketama 9K11 „maljutka“ sovjetske proizvodnje, kojima je iz zaseda po nekim procenama izbacila iz borbe oko polovinu kineskog oklopa. Osim tenkova, ovaj rat je na loš glas među neposrednim korisnicima izneo i osnovno pešadijsko streljačko oružje kineske armije – automatsku pušku Type 56. Delom zbog loše industrijske izrade, a još više usled neobučenosti i tehničke nepismenosti ljudstva, ova puška je među kineskim vojnicima tih dana oglašena jednim od glavnih uzročnika teških gubitaka i vrlo loše efikasnosti. Da ne bude zabune, ovo oružje su jednim delom koristili i vijetnamski borci, ali su uveliko znali kako su neuporedivo pouzdanije i ubitačnije originalne sovjetske AK i čehoslovačke Vz58 puške istog kalibra, kojima su takođe raspolagali u većem broju. No, karakteristike naoružanja ni ovde nisu bile presudne u poređenju sa drugim bitnim okolnostima, pa je krajem marta 1979. godine bilo sasvim izvesno kako dalje od stotinak kilometara do Hanoja kineske trupe neće stići.

Kinesko-vijetnamski rat je izuzetno važno poglavlje novije vojne istorije jer su neke prethodne strateške postavke upravo tada iskazale svu svoju manjkavost. Ma koliko određena vojna sila smatra kako će angažovanjem formalno brojčano nadmoćnih napadnih trupa uspeti da pokori nesrazmerno slabije branioce, ukoliko se to pokušava angažovanjem ljudstva koje nije kvalitetno opremljeno, tehnički i strateški obučeno, nema adekvatnu podršku te sadejstvo svih rodova i službi, uz izostanak adekvatnog motivacionog faktora – put ka porazu je neumitno trasiran. Osim toga, još od Opijumskih ratova, Bokserskog ustanka, sukoba s Japanom, uplitanja u Koreji, graničnog incidenta sa SSSR 1969. godine, pa do ovog koji smo opisali – Kina nije ostvarila ratni uspeh. Barem ne u skladu sa svojim statusom vojne sile.

Dugoročnije posmatrano, analizom razvoja država direktnih i neposrednih aktera sukoba na tlu nekadašnje Indokine, mora se konstatovati kako su Sjedinjene Američke Države, Francuska i Kina privredni i ekonomski giganti novog doba. Zemlje i narodi nekadašnjeg SSSR su razvijeni zavisno od svoje naklonosti novim patronima sa Zapada, dok Vijetnamci predstavljaju jeftinu radnu snagu kompanijama koje upravo dolaze iz zemalja koje su pobedili svojim oslobodilačkim ratovima. Sloboda i trijumf su često relativne kategorije.

MILAN MILANOVIĆ

Teško do primirja

Iako su posle krvavih borbi osvojili grad Lang Son, njihovo Ministarstvo spoljnih poslova je objavilo kako će se vojska povući iz Vijetnama jer su navodno ostvarili svoj ratni cilj. Obe sukobljene strane su proglasile pobedu, a ukupne žrtve su bile približne jer je i kineskih i vijetnamskih vojnika smrtno stradalo od 30.000 do 50.000, zavisno od procena.

Kineska strana je ostala bez preko 400 oklopnih vozila, dok je za uveliko siromašan i prethodnim ratovima opustošeni Vijetnam najteži gubitak bio materijalne prirode, jer su kineske trupe tokom povlačenja sistematski zatirale naselja i infrastrukturu. Međusobni odnosi ove dve zemlje su ostali zategnuti i u narednom periodu sve do 1989. godine i konačnog povlačenja Vijetnama iz Kambodže, potom raspada Sovjetskog Saveza naredne godine. Trebalo je da protekne još čitava decenija dok konačno nije ozvaničen prekid sukoba i definisanje granice.