Pakao Gorničeva
U logorima na Halkidikiju, po nesnosnoj vrućini, reorganizovana srpska vojska uvežbavala se sa francuskim naoružanjem. Po novoj formaciji, usled velikih gubitaka prethodnih godina, spojene su divizije dotadašnjeg I i II poziva. Pod zastavu su pozvani svi iole sposobni. Tako su se veterani iz bezbrojnih bitaka, zajedno sa golobradim mladićima i državnim službenicima, koji su premešteni u borbene jedinice, znojili pod šlemovima Adrijan M-1915 u plavim (Bleu Horizont) francuskim uniformama. Neborački delovi vojske dobili su britanske i francuske uniforme kaki boje.
Pre početka bilo kakve akcije, najvažnije je bilo dobro savladati nove sisteme naoružanja. Preduzeta je intenzivna strojeva i borbena obuka.
Transport naoružanja brodovima iz Francuske za srpsku vojsku od oko 140.000 ljudi nije bio jednostavan. Nedostatak transportnih brodova, more puno podmornica i neprijateljsko držanje Grčke, rezultirali su sporim doturom materijala. Da se ne bi gubilo vreme i obuka odvijala po planu, iz francuskih jedinica pozajmljivano je po nekoliko oruđa, na kojima se odvijala obuka.
Međutim, događaji na ratnoj pozornici odvijali su se brže od predviđenog. U proleće 1916. godine, na granici okupirane Srbije i neutralne Grčke stajala je dobro utvrđena bugarska vojska, pod budnim okom nemačkih oficira. Nemci su veći deo svojih jedinica povukli i uputili na Zapadni front, na kome je već više meseci besnela gigantska bitka kod Verdena. Na drugoj strani, saveznici su u solunskom utvrđenom logoru imali relativno male britansko-francuske snage, koje bi Bugari lako saterali u more, ali Nemci, iz prijateljskih obzira prema grčkom kralju, nisu želeli da povrede grčku neutralnost. Od početka rata Rumuni su bili neutralni, ali su ipak želeli da se priključe saveznicima, kako bi posle rata učestvovali u deobi austrougarskog i bugarskog kolača. Kao konačan uslov za prelazak u saveznički tabor bilo je otpočinjanje savezničke ofanzive na Solunskom frontu.
Komandant savezničkih snaga u Grčkoj, francuski general Saraj, odlučio se za ofanzivu, mada je znao da broj vojnika kojima raspolaže nije dovoljan za ozbiljniju akciju. Naime, broj savezničkih vojnika bio je približan neprijateljskom, oko 400.000 ljudi u operativnim jedinicama i to: francuska Istočna vojska 127.000, srpska vojska 122.000, engleska vojska 119.000, 35. italijanska divizija 24.000 i ruska brigada 9.560 ljudi. Ali Bugari, a kasnije i Nemci držali su vrlo jake, utvrđene položaje, za čije osvajanje je napadaču bilo potrebno još oko 50% više ljudi. Jedina prednost saveznika ogledala se u većem broju artiljerijskih oruđa. Po planu ofanzive, glavnu udarnu snagu trebalo je da predstavljaju Srbi. Tako se desilo da posle dva meseca obuke na Halkidikiju, srpska vojska, koja još nije primila u potpunosti teže naoružanje i transportna sredstva, dobije naređenje za pokret prema granici.
Sa druge strane, Bugari koji su još od iskrcavanja srpske vojske u Solunu, utvrđivali svoje položaje i dovlačili pojačanja, pripremali su takođe ofanzivu. Ideja je bila da se saveznici, koji još uvek nisu konsolidovali redove, u toku koncentracije trupa jednim snažnim udarom zbace u more, i time odvrate Rumuni od ulaska u rat. Bez većeg protesta Grčke oni su ušli na njenu teritoriju i zauzeli dominantne položaje, na kojima su počeli da se utvrđuju. Početkom avgusta 1916. godine Srbi su počeli da prilaze Moglenskim planinama, koje su se kao bedem uzdigle iz solunske ravnice. Vrhovima ovih planina, od kojih su neki prelazili nadmorsku visinu od preko 2.000 metara, išla je granica Srbije. Ovo je bio dovoljan motiv srpskim vojnicima da daju sve od sebe da ih osvoje. Opremljeni i naoružani kao nikad dotad, bili su puni samopouzdanja, ali zahvaljujući velikom ratnom iskustvu i hladne glave.
Bugarska ofanziva na liniji Bitolj – Lerin – Ostrovsko jezero počela je 17. avgusta. Glavni napad bio je usmeren u pravcu Ostrovskog jezera, jer se tu nalazila železnička pruga, koja je imala vezu sa Solunom, što je činilo važnim strateškim objektom. Sem toga, topografija ovog dela fronta bila je najpogodnija za brzi prodor u pozadinu savezničkog rasporeda.
U ovom rejonu nalazila se Dunavska divizija i Dobrovoljački (Četnički) odred, od oko 1.500 ljudi, pod komandom potpukovnika Vojina Popovića, poznatijeg kao vojvoda Vuk. U svom prvom naletu Bugari su višestruko nadmoćnijim snagama udarili na dobrovoljački odred. Kako je bio bez ikakve artiljerije, odred je ubrzo bio prinuđen da se povuče i rasturi po terenu. Sutradan je komandant Dunavske divizije, ne znajući da pred sobom ima dosta jačeg protivnika, krenuo u napad. Došlo je do borbe u susretu kod železničke stanice Florina. Neprijatelj je nadirao sa svih strana, srpski položaji, i pored očajničke odbrane i borbe prsa u prsa, raspali su se. Baterije poljskih topova, izložene riziku da budu zarobljene, krenule su u povlačenje. Jedan eskadron bugarske konjice uspeo je da zarobi kompletnu bateriju poljskih topova. Zahvaljujući energičnom napadu jedne pešadijske jedinice, baterija je oslobođena, a konjanici uz velike gubitke naterani u beg. Ipak, tog nesrećnog dana Srbi su izgubili 9 topova!
Situacija je postala vrlo ozbiljna. Ukoliko bi Bugari uspeli da se probiju, postojala je opasnost da dovedu u pitanje i opstanak celokupnog Solunskog fronta! Vrhovna komanda upućuje najhitnije Vardarsku diviziju i jednu brigadu iz Timočke divizije kao pojačanje, dok Francuzi stavljaju na raspolaganje svoju tešku artiljeriju.
Sada je vreme igralo najveću ulogu. Dunavska divizija dobila je naređenje da se, do pristizanja pojačanja, položaji u širem rejonu sela Gorničeva brane do poslednjeg čoveka. Paklena vrućina i bezvodan teren stavljali su na velika iskušenja vojnike Dunavske divizije. Njihovi proređeni redovi na dugačkom frontu, sa krajnjim naporom, odbijali su juriše bugarske pešadije, koja je kao reka nadirala sa svih strana. Punih pet dana, odolevajući žeđi, bugarskim kuršumima i granatama, dunavci su izdržali. Pojačanje od divizije i po, koje je upućeno ka Ostrovu i Gorničevu, bilo je dovoljno da situaciju preokrene u srpsku korist. Ali neprijatelj nije odustajao, pored pojačanja u pešadiji, u napadima na branioce učestvovala je i nemačka dalekometna artiljerija, a njihovi avioni su u više navrata, iz brišućeg leta, bombardovali Ostrovo i Veterkop.
Ipak, inicijativa je već izlazila iz bugarskih ruku. Polažući dosta u ovaj napad, koji je bio prvi sukob sa „novom” srpskom vojskom, istrošili su dosta energije i ljudi. Kada im je postalo jasno da se srpski front i pored više napada, koji su ih koštali velikih gubitaka, ne može probiti, 28. avgusta obustavljaju ofanzivu i prelaze u odbranu.
Gorničevska bitka prva je pobeda reorganizovane srpske vojske, koja je utoliko značajnija jer je vratila veru u pobedu i podigla borbeni duh. Pored toga, srpska vojska dokazala je i neprijateljima i prijateljima da je faktor sa kojim se mora ozbiljno računati.
B. V. Stanković
