Pomorski muzej u Amsterdamu

Kad se spomene Holandija, posebno Amsterdam, nekako prvo padne na pamet legalizovana upotreba lakih droga i prostitucija, čega ima u izobilju. Malo se zna da je u istom gradu smešten pravi dragulj koji čuva istorijske vrednosti holandskog pomorstva, gde možete da se popnete na vernu repliku broda iz 18. veka

Pomorski muzej (Scheepvaartmuseum) se nalazi na oko 1,5 km udaljenosti od centralne železničke stanice (Amsterdam Centraal), koja je logični početak svakog obilaska najpoznatijeg grada Holandije. Ta razdaljina može lako da se prepešači, idući uz obalu. Prvi indikator da se posetilac približava je jednostavna, prelepa četvrtasta zgrada, ispred koje se nalazi ukotvljen prelepi jedrenjak, koji kao da je izašao iz gusarskih filmova.

Zgrada muzeja potiče iz 17. veka, odnosno, njena izgradnja započeta je 1655, a završena je godinu dana kasnije. Zanimljiva je činjenica da je tlo na kojem je izgrađena, „oteto“ od mora, postavljanjem 2.300 drvenih pilona u dno mora, dok je konstrukcija isključivo od cigala, tradicionalni materijal od kojeg je izgrađena velika većina zgrada u Holandiji, kao i uostalom i u drugim ravničarskim krajevima. Osnovna funkcija zgrade je bio arsenal, odnosno, mesto gde se izrađivalo oružje, tačnije topovi, gde su se oni popravljali, skladištili, davali na upotrebu i sl. Mesto je bilo više nego logično, neposredno pored brodogradilišta. Nakon povlačenja Napoleonovih trupa, zgradu je preuzela Holandska mornarica i bila je korišćena sve do 1973. kad postaje pomorski muzej.

Status pomorske sile

Ako je muzej atraktivan spolja, kolekcije kojima raspolaže su od neprocenjive vrednosti i u potpunosti su posvećeni bogatoj holandskoj tradiciji trgovine i pomorske moći koja je vladala svetskim morima naročito tokom prve polovine 17. veka, u doba legendarnih kapetana kao što su bili Piet Heins, Maarten Tromp i Michiel de Ruyter, apsolutno najpoznatijih iz datog perioda na svetskom nivou. Muzej je organizovan u četiri krila, koja odgovaraju stranama sveta, a zapravo predstavljaјu stranice kvadrata zgrade: sever, istok, zapad i jug, s tim da je na južnoj strani administracija, kafe-restoran, biblioteka, informacije i sala za prezentacije, a na zapadu je prikazan lov na kitove, svedočenja mornara i kapetana i da se odigra video-igra bazirana na životu na brodu, očigledno zamišljena za popularizaciju pomorstva. Pored toga, postoji i mogućnost obilaska brodova koji su ispred muzeja, ali o tome ćemo kasnije.
U severnom krilu prikazana je verovatno najveća i najvažnija izložba, koja je posvećena putu koji su holandski mornari i kapetani prošli kako bi učinili ovu državu najvećom svetskom pomorskom silom. Ono što je interesantno, jeste brzina kojom je Holandija izborila taj status. Naime, sedam Holandskih provincija, odnosno vojvodstava, proglasile su nezavisnost od tada najveće svetske sile, prebogate Španije 1581. godine. Već 1628, kapetan Piet Hein, na čelu eskadre od 31 broda – čak nespecijalizovanih ratnih brodova, već naoružanih trgovačkih brodova, uspeo je da bez sopstvenih gubitaka zapleni 16 od 21 španski brod koji je nosio tovar zlata, srebra, indiga i krzna. Ovaj poduhvat je poznat kao bitka kod Matanzasa. Interesantno je takođe, da je Piet Hein delovao pod okriljem države, odnosno Holandske zapadne indijske kompanije. Ovo je svakako razjarilo Špance, čija se moć polako topila, ne samo pod pritiskom Holanđana, već i Engleza i Francuza. Nakon toga, veliki doprinos pomorske moći Holandije dali su kapetani Maarten Tromp, koji je i stasao uz Piet Hiena, kao i Michiel de Ruyter.

Neustrašivi holandski admiral

U ovom krilu se nalazi mnoštvo slika, pravih umetničkih dela poznatih kapetana, slika bitaka kao što su bitka kod Solebaya 16. juna 1672. kada je admiral De Ruyter izvojevao pobedu nad Englezima, odnosno, iste godine, kod Texela, takođe pod De Ruyterom nad zajedničkim snagama Engleske i Francuske. Time je sprečena invazija i praktično Holandija je spasena. Takođe, tu je mnoštvo autentičnih predmeta, naravno, najatraktivnije je oružje u vidu mačeva i topova. Poznati brodovi su predstavljeni kroz prelepe makete. Interesantna je činjenica da su Holanđani rado koristili zapaljive brodove (brodove natovarene zapaljivom smesom, kojima su se napadali veći protivnički brodovi, brandneri). Uz to, poznato je da su Holanđani tek nakon 1660. godine, odnosno Englesko-holandskog rata, počeli da koriste specijalizovane ratne brodove po uzoru na protivničke. Ipak, i ti brodovi su morali biti građeni sa većim ograničenjima, tj. sa manjim gazom, što je bilo u skladu da manjom dubinom mora u blizini holandske obale. To ujedno znači da su njihovi brodovi imali manji deplasman (istisninu) od španskih, engleskih i francuskih brodova i manji broj topova (obično 60-70, naspram 80 i više).

S druge strane, posade i naročito admirali su to uspešno nadoknađivali, te su se decenijama sasvim uspešno nosili sa protivnicima. Poznata je agresivnost holandskih admirala, koji su neretko uprkos brojčanoj inferiornosti, napadali, čak uplovljavajući svojim brodovima između protivničkih i otvarali vatru svim topovima, sa obe strane. Holandija, ujedno zemlja vetrenjača, uspešno je koristila ove uređaje u brodogradnji, upravo za rezanje drveta, te je brodogradnja bila izuzetno razvijena i postojale su velike mogućnosti nadoknade gubitaka. Ujedno, demografski bum, kao i procvat privrede i trgovine tokom 16 i 17. veka zahvaljujući bogatstvu koje su sticali u azijskim kolonijama, takođe su obezbedili izvanrednu podlogu za uspostavljanje pomorske moći. Međutim, krajem 17 veka, pomorska moć Holandije opada pred sve većim pritiskom Engleske i naročito Francuske koja je u to doba bila na vrhuncu moći.
Predmeti sa dalekih putovanja

Pomorske moći nije moglo biti da nije bilo geografskih otkrića i mapa. U 16. veku je bilo jasno da je zemlja okrugla, ali nije bilo saznanja o svim teritorijama. Kolekcija mapa koje su prikazane u istočnom krilu jasno pokazuje postepeno otkrivanje teritorija, posebno ostrva u Indoneziji, odnosno Indoneziji, kao i otkriće pojedinih obala Australije. Zapanjuju detalji, tačnost i verodostojnost tadašnjih mapa, s obzirom na ograničene instrumente kojima su tadašnji pomorci raspolagali.

Gore navedenih mapa ne bi bilo, da nije instrumenata, doduše primitivnih, ali ipak nezamenljivih za navigaciju. U istočnom krilu je prikazana značajna kolekcija astrolaba i sekstanata, za određivanje geografske dužine i širine, kao i durbina.
U istočnom krilu su prikazane i dekoracije na brodovima, koje su svoj vrhunac dostigle upravo tokom 17. veka u stilovima baroka i rokokoa. Dekoracije su izrađivane u vidu devojaka, kapetana, mitoloških bića, divljih životinja, grbova i sl., a postavljane su na prednjem, ali najviše na zadnjem delu broda. Postojali su ekstremi, poput švedskog broda „Vasa“, koji je toliko bio dekorisan, da je masa dekoracija zapravo i zapečatila njegovu sudbinu. Naime, već na prvoj plovidbi, pri jednom oštrijem zaokretu, došlo je do destabilizacije i prevrtanja. Holandski brodovi, koliko je poznato nisu imali ovakvih problema, jer je manji gaz konstruktore primoravao da i te kako vode računa o masama na visokim pozicijama koje predstavljaju destabilišući efekat.

Konačno, zanimljiva je kolekcija predmeta koje su pomorci donosili sa putovanja, najviše po južnoj i jugoistočnoj Aziji, poput kineske keramike, mačeva, predmeta izrađenih od prirodnih materijala poput kornjačinog oklopa, zuba narvala i sl.

Kraljevski paradni čamac

Sigurno najinteresantniji eksponat je brod „Amsterdam“, tačnije njegova replika građena između 1985. i 1990. godine. Stvarni brod pod imenom „Amsterdam“ je završen 1748. za holandsku Istočnoindijsku kompaniju. Potonuo je već pri prvoj plovidbi u okolini Hastingsa u blizini obale Velike Britanije. Pored duha tadašnjih vremena, koji apsolutno provejava ovim lepotanom, velika pažnja je poklonjena detaljima. Opisana je svaka paluba, sa specifičnostima vezanim za život posade, pokazano je gde je posada spavala, gde je čuvano oružje i oruđe, prikazane su kapetanove prostorije sa autentičnim predmetima, lekarska soba, kuhinja, prostor za teret, odnosno vojnike i ostalo.

Inženjerski nastrojenim posetiocima biće zanimljiv mehanizam za upravljanje, kao i radionica sa alatima i uređajima kojima se posada služila na dugim putovanjima. Na brodu se nalazi mnoštvo autentičnih topova, pušaka i pištolja, kao i neizbežne dekoracije na prednjem i zadnjem delu, mada je tokom 18. veka postalo jasno da one predstavljaju samo „mrtav“ teret i da osim za veličanje moći vladajuće klase, ne služe ničemu. Brod je mogao da preveze 357 osoba (mornara i vojnika) i pet putnika, dužine je 48 m, visinе 56 m, širinе 11,5 m i inicijalno je imao 32 topa.

Ako je brod „Amsterdam“ najinteresantniji, apsolutno je najlepši kraljevski slup, odnosno paradni čamac. Bele boje, sa zlatnim detaljima, predstavlja remek-delo brodograditelja iz 19. veka, građen za kralja Williama I između 1816-1818. U pozadini se na velikom ekranu prikazuju detalji iz života kraljevske porodice, kada je korišćen ovaj paradni čamac.

tekst i slike: Prof. Dr Sebastian BALOŠ