Šestodnevni rat

Od samog nastanka novoformirane države Izrael na teritoriji nekadašnjeg Britanskog mandata u Palestini 1948. godine, bilo je kristalno jasno kako je samo pitanje trenutka i modaliteta kako će se dalje razvijati bespoštedno neprijateljstvo Jevreja i Arapa na tom prostoru. Nakon objedinjenog napada vojske Egipta, Sirije, Jordana, Iraka, Libana i Jemena, kao i gerilskih skupina Palestinaca, novonastali Izrael se tokom leta iste godine suočio sa uništenjem, koje je sprečila međunarodna intervencija. Taj sukob, kasnije nazvan Prvi izraelsko-arapski rat, nakon kratkotrajnog primirja okončan izraelskom pobedom jer su predah znalački umeli da iskoriste osnaživanjem svojih snaga novopridošlim naoružanjem koje im je obezbedio tada naklonjeni Sovjetski Savez, ali i promenom koncepcije jer se pokazalo kako teritorijalno orijentisane formacije milicijskog tipa nisu adekvatne. Osnovane su Izraelske obrambene snage koje su umele da iskoriste sve ispoljene slabosti arapskih protivnika, pa je Izrael uvećao svoju teritoriju, a po okončanju rata je Jordan anektirao prostor zapadne obale istoimene reke, dok je područje Gaze prisvojio Egipat.

Orijentacija velikih sila se uskoro promenila, pa je Izrael imao potporu SAD i Zapadnoevropskih zemalja usled svoje finansijski moćne etničke grupacije u tim zemljama, dok su susedne arapske države usled stalnih političkih previranja sve više potpadale pod uticaj SSSR. Jačanje arapskog nacionalizma je podsticao egipatski predsednik Gamal Abdel Naser, koji je čitavom regionu nametao svoju viziju panarabizma čija je kao jedna od ključnih programskih tačaka bila totalno uništenje jevrejske države. U leto 1956. godine nakon egipatske nacionalizacije Sueckog kanala, nastao je povod za zajedničku vojnu akciju Velike Britanije, Francuske i Izraela protiv Egipta. Susrevši se sa izvrsno sinhronozovanim miksom vazdušnog desanta, avijacijskih udara i prodorom oklopnih jedinica, egipatska vojska je uz teške gubitke u ljudstvu i tehnici izgubila Suecki kanal i Sinajsko poluostrvo, na koje su stigle mirotvorne trupe UN. Egipat se pokazao kao svojevrsni vojni „tigar od papira“, dok je Izrael potvrdio jačanje svoje armije i zadobijena su značajna iskustva za sukobe koji će tek predstojati.

Arapske zemlje predvođene Egiptom su spremale osvetu, pa je 1958. godine sprovedeno ujedinjenje Egipta i Sirije u zajedničku državu nazvanu Ujedinjena Arapska Republika, koja nije dugo potrajala iako je Egipat i dalje nakon izlaska Sirije iz te unije nastavio da koristi oficijalni naziv UAR. Želja da se kazni Izrael za prethodne poraze i osnaži zajednička arapska vojna sila u tom delu sveta je bila slepa kao i svaka druga mržnja. Egipat, Sirija, Irak i Jordan su nabavljali savremeno naoružanje, brojčano uvećavale oružane snage, mešale se u lokalne sukobe u regionu, ali nisu uspele da izdignu svoju vojsku na željeni nivo. Sa druge strane, proučivši sve kvalitete i mane kako svojih snaga, tako i protivnika, Izrael je već sredinom šezdesetih godina postao ozbiljan vojni faktor tadašnjeg sveta. Svesni da su sa svih strana okruženi neprijateljski nastrojenim susedima koji će uskoro napasti, Izraelci su osmislili operaciju koja je zadivila čitav tadašnji svet, a postala je poznata pod nazivom Šestodnevni ili Junski rat. Taktičkim planiranjem prihvaćena je strategija po kojoj munjeviti i nemilosrdni napad prvenstveno na egipatske snage može da rezultira totalnim kolapsom arapskih snaga u tom regionu. Obaveštajni rad je dostignuo vrhunac, u čemu se istakao čuveni Mosad, pa je do tančina proučeno protivničko naoružanje (s posebnim akcentom na tada moderni avion MiG21), kao i lociranje snaga i borbene tehnike. Nakon više obmana i pomnog izviđanja, simuliran je pravac nastupanja ka Sinaju, čime je Egipat zabludom koncentrisao snage na tom sektoru, dok je 5. juna 1967. godine ratno vazduhoplovstvo Izraela u više snažnih naleta bombardovalo preko dvadeset egipatskih, sirijskih, jordanskih i iračkih vojnih aerodroma i doslovno zbrisalo gotovo svu borbenu avijaciju protivnika. Uništeno je
preko 450 arapskih letelica, dok je Izrael izgubio svega deset puta manje. Shodno zakonostima modernog ratovanja, ko zagospodari nebom – dominantan je i na tlu. Usledio je snažan prodor mehanizovanih jedinica IDF, pa je već od 10. juna izraelska vojska ovladala Sinajem i Golanom, a zauzet je i stari deo Jerusalima, te Suecki kanal. Pohod je vođen u vidu savremene verzije izvorno nemačkog „Blickriga“, gde su avijacija i oklopni sastavi imali glavnu reč, ali delimično je pogrešno uvreženo mišljenje kako su samo ovi vidovi oružanih snaga odneli prevagu.

Stoji činjenica da su izraelski ratni avioni francuske proizvodnje Mirage i Dassault Super Mystere bili uspešniji u tom ratu od egipatskih i sirijskih MiG21, MiG19 i MiG17, ali ne zbog svojih tehničkih performansi, a identična situacija je odigrala kada su se sudarili izraelski modifikovani tenkovi Šerman M50 i M51, Paton M48A3, kao i Centurion sa jedne, odnosno arapski T34/85, T54, T55, M47 i M48 sa druge strane. Sa ove vremenske distance uz analizu dostupnih podataka, presudio je kvalitet „ljudskog materijala“, odnosno uvežbanost posada i ogoljena ratnička veština. Uostalom, vrlo je indikativna situacija i na planu upotrebe osnovnog pešadijskog naoružanja suprostavljenih snaga, gde se takođe jasno uviđa kako „boj ne bije svijetlo oružje“.

Naime, izraelska vojska je u prethodnom periodu logistički racionalno preoružala svoj sastav usvojivši NATO službeni kalibar 7,62x51mm kao primarni za vojničke puške, puškomitraljeze i mitraljeze. Licencno je proizvođena izvorno belgijska automatska puška FN FAL tog kalibra pod nazivom Romat i u verzijama koje su se razlikovale od originala po karakteristično promenjenom prednjem rukohvatu. Naglašavamo kako su postojale dve verzije, jer je osim standardne postojala i varijanta Makleon koja se koristila kao odeljenski puškomitraljez. Naime, tadašnji trend je doprineo da se mnoštvo automatskih pušaka ugradnjom nožica i teže cevi deklariše kao oružje podrške, premda su ukupna svojstva bila na nivou nešto gabaritnije automatske puške, nikako puškomitraljeza. Obe varijante su iskazale više nedostataka, poput zastoja usled prodora pustinjskog mikronskog peska, a kasnije je automatska paljbe kod standardne verzije potpuno odbačena jer je donosila više štete od koristi. Tih i takvih pušaka FAL sistema nije bilo dovoljno čak ni za opremanje ljudstva najvažnijih pešadijskih jedinica, pa je komandni sastav, razni specijalisti i poslužioci bio naoružan domaćim automatima Uzi kalibra 9x19mm. Sudeći po autentičnim fotografijama iz tog angažovanja, mnoštvo pešadinaca je koristilo konvertovane obrtnočepne repetirke Mauzer, jer je Izrael kasnih četrdesetih godina dobio veću količinu nemačkih pušaka K98 i mitraljeza MG34 u kalibru 7,92mm iz plena Crvene Armije zadobijenog protiv Nemačke. Ovo naoružanje je pristiglo preko Čehoslovačke kako bi se „zaobišla“ povezanost SSSR s novoustrojenom jevrejskom tvorevinom, a po nekim izvorima i tadašnja Jugoslavija je odigrala važnu ulogu u čitavom procesu. Bilo kako bilo, ovo oružje je mnogo značilo tokom Rata za nezavisnost, kada je Izrael doslovno koristio sve što je moglo da opali. Ali, nakon toga je unifikacija osnovnog kalibra postala prioritet, pa je streljačko naoružanje kalibra 7,9x57mm (uključujući i domaći puškomitraljez Dror) moralo da se prosledi rezervnom sastavu, jer je zaključeno kako perspektivu predstavlja kalibar 7,62x51mm. Mauzerke su prerađene na taj metak, kao i američki mitraljezi Brauning 1919 (izvorno kalibra .30-06 Spr.), a preostalo oružje u kalibrima poput 7,9mm i .303 British je korišćeno za snage drugog ešalona.
Kao što to uvek obično biva, nakon ovog sukoba množile su se storije kako su izraelski vojnici zbog zastoja i nepouzdanosti svojih pušaka sistema FAL rado i često uzimali zaplenjene ili odbačene protivničke jurišne puške AK protivnika. Tačno je da su oni tokom Šestodnevnog rata i svih ostalih sučeljavanja sa arapskim neprijateljem došli u posed velike količine naoružanja kalibra 7,62x39mm i delimično ga koristile, ali nije bilo razloga da se tako „u hodu preoružavaju“. Inače, Egipat je nakon prethodnih pokušaja da svoju vojsku opremi domaćom verzijom švedske poluautomatske puške Ljungman AG42 (Hakim kalibra 7,9mm) i kasnijom umanjenom Rašid u kalibru 7,62x39mm, dobio licencu od SSSR da proizvodi u fabrici “ Maadi“ iz Kaira svoju varijaciju AKM jurišne puške pod nazivom Misr kalibra 7,62x39mm, kao i puškomitraljeze koji su bili kopija RPD. Ovo oružje je bilo najprisutnije kod Egipćana tokom borbi sa izraelskim snagama, a dosta se koristili još automati kalibra 9x19mm Port Said i Akaba. Reč je konstrukciji švedskog porekla Carl Gustaf M/45 koja je bila izuzetno moderna i tražena u to vreme širom sveta, a predstavljali su i vredan plen tokom ovog rata. Kada pominjemo automate koji su tu i tada korišteni, plasiran je i mit kako je Uzi bio uspešan tokom bliskih borbi, odnosno „čišćenja“ utvrđenja na Sinaju, dok egipatski vojnici nisu uspevali da u takvim uslovima pariraju svojim Misr automatskim puškama. U pitanju je svojevrsni nonsens jer, objektivno posmatrano, razvoj operacije je bio takav da Izraelci pobedili i da su bili naoružani perkusionim jednometkama, a karakteristike streljačkog naoružanja suprostavljenih snaga nisu donele prevagu, ali je ovo iskustvo u narednim godinama motivisalo Izrael da postepeno zamenjuje svoje FAL puške američkim jurišnim puškama AR15, te kasnije usvoji domaću kombinaciju AK sistema u kalibru 5,56x45mm po nazivom Galil.

Gubici suprostavljenih snaga su bili drastično nesrazmerni, što je jedno od glavnih obeležja „Junskog rata“ 1967. godine. Najveće ljudske žrtve je pretrpeo Egipat, sa gotovo 15.000 vojnika potpuno izbačenih iz stroja, uz preko 4.000 zarobljenih. Sirija je imala 2.500 poginulih, Jordan preko 1.300 ubijenih i zarobljenih, a ukupni gubici arapskih snaga se procenjuju do skoro 30.000, odnosno deset posto angažovanih. Egipatska vojska je izgubila preko dve trećine svoje borbene tehnike, što je viđeno jedino kada u početnoj fazi Operacije Barbarosa, kada je po identičnom principu brzopotezno pregažena Crvena Armija u zapadnom delu SSSR. Zavisno od izvora, Izraelci su imali od 800 do 1.000 nepovratnih gubitaka u ljudstvu, a takva razlika se može pripisati prvenstveno primenjenom taktičkom iznenađenju, motivisanosti i obučenosti trupa, umešnom komandovanju i nadasve mentalnim mogućnostima personala.

Izrael je dobio novu prestonicu zauzevši kompletan Jerusalim, što je imalo dalekosežne političke efekte i nacionalni ponos je dostigao vrhunac među pripadnicima „Mojsijevih potomaka“ širom sveta. Treba naglasiti kako su na tom području locirane relikvijske znamenitosti judaizma Zid plača, potom hrišćanstva Isusov grob, kao i džamija Al Aksa koja u muslimanskom svetu ima značaj naročite svetinje. Kao i uvek pre i kasnije tog događaja, pobednicima je bio potreban heroj koji će oličavati sve što je kolosalno ostvareno, a našli su ga u obličju komandanta i stratega koji je bio kao stvoren za takav publicitet. General Moše Dajan nije značajno učestvovao u planiranju ove operacije, iako je boravka u Vijetnamu prethodnih godina stekao potrebna saznanja o principima savremenog rata. Ova harizmatična ličnost zaslužuje da se o njoj opširnije piše, jer je još kao tinejdžer pristupio jevrejskom pokretu otpora „Hanagah“, kasnije sticao borbeno iskustvo pod patronatom Britanaca tokom invazije Sirije i Libana protiv Višijevskih snaga za vreme Drugog svetskog rata. Upravo za vreme tog anagažmana, nakon pogotka u glavu je izgubio oko i do kraja života bio prepoznatljiv po crnom povezu preko lica. Istakao se i za vreme Rata za nezavisnost i Suecke krize, a kao ministar odbrane je postao prava nacionalna ikona upravo po okončanju Šestodnevnog rata. Verzirani analitičari smatraju kako je glavni planer ovog trijumfalnog pohoda bio načelnik štaba Jicak Rabin, ali Dajan je pobrao lovorike. U svakom slučaju, Izrael je do današnjeg dana izrastao u modernu i prosperitetnu državu za primer savremenom čovečanstvu, uz i dalje neprijateljski nastrojene arapske susede iz zemalja koje nikako nisu uspele da kapitalizuju svoj potencijal.
Milan Milanović