Taktika nadmudrila silu

Evolucija oružanih snaga se, uglavnom, odlikovala „učenjem u hodu“, odnosno armijski čelnici su pristupali inovacijama na osnovu tuđih i sopstvenih grešaka. U tom smislu, Prvi svetski rat predstavlja period izuzetno dinamičnog razvoja novih sredstava, primene novih taktičkih rešenja, ali i mentalnog shvatanje racionalne upotrebe ljudskih resursa. Teritorijalno područje, koje se u to doba nazivalo Zapadnim frontom, prostiralo se od obale Belgije do granice Švajcarske u dužini od više od 700 kilometara još od prve godine sukoba. Borbena dejstva su se, uglavnom, odvijala po ustaljenom „receptu“ masovne upotrebe artiljerijske pripreme radi „omekšavanja“ protivničkih utvrđenih rovovskih linija, a potom frontalnih juriša pešadije. To je rezultiralo enormnim gubicima u ljudstvu obe sukobljene strane, u potpunoj nesrazmeri s ostvarenim taktičkim ciljevima. Prava ljudska klanica se odvijala tokom, doslovno, svih opsežnijih operacija, pa su vojni vrhovi morali da osmisle nešto inovativno u odnosu na uobičajene suicidne napade preko bodljikave žice i u susret teškim mitraljezima.
Britanci su prevagu pokušali da pronađu primenom novih tehnoloških rešenja, što se ogledalo u uvođenju prvih tenkova. Tadašnja tehnološka superiornost Saveznika je u datom momentu ozbiljno zapretila da nadjača Nemačku, inferiornu po pitanju mobilizacionog i industrijskog potencijala. Kajzerova armija nije sprovela masovno regrutovanje tek stalasih tinejdžera, a saveznička blokada je dodatno vezala ruke uveliko limitiranoj nemačkoj ratnoj privredi.
Genetski predisponirani ratnici, poput Nemaca, našli su rešenje u vidu osmišljavanja drugačije taktičke upotrebe pešadijskih jedinica, specijalizovane obuke, kao i primene adekvatnih sredstava. Stvoren je koncept koji je postao planetarno poznat kao Jurišne trupe, odnosno Stosstruppen. Ovde moramo zastati i pojasniti dve pogrešno protumačene lingvističke odrednice iz nemačkog jezika. Iako se uobičajeno koristi termin Sturmtruppen, izvorno je bilo zamišljeno da nove jedinice budu udarnog tipa, a ne striktno jurišne. Dakle, primarna namena ovih snaga bila je ostvarenje određenog taktičkog cilja radi dalje strateške eksploatacije, a ne nanošenje ekstremnih gubitaka protivniku.

Često se pogrešno tretira i nemačka reč abteilung, koja ni u vojnoj terminologiji ne znači da je uvek i jedino reč o bataljonu. Nemačke jurišne/udarne jedinice u Prvom svetskom ratu bile su organizovane na više nivoa i delovale u različitom brojnom stanju, zavisno od potreba i mogućnosti. Idejnim tvorcem ove inovacije smatra se general Oskar von Hutier, koji je to prvi osmislio i primenio protiv ruskih carističkih snaga na Istočnom frontu. Primetivši da ruske jedinice nisu linijski pozicionirane, već raspoređene po dubini tako da na isturenim pozicijama ostaje samo mali broj vojnika u vidu zaštitnice, a veći deo ljudstva je distanciran da bi u kritičnom momentu intervenisao na udarnim pravcima. Prevedeno u praksu, dugotrajna artiljerijska priprema ne bi oslabila odbrambene pozicije, već samo signalizirala protivniku na kom sektoru se sprema pešadijsko nastupanje širih razmera.
Hutier je razradio koncept iznenadnog prodora manjih grupacija, sastavljenih od posebno obučenog personala opremljenog primereno konkretnoj situaciji. U literaturi se obično pominje oktobar 1917. kao početak primene ovog pristupa, tačnije tokom Bitke za Kapareto u Alpima. Objedinjena nemačko-austrougarska ofanziva je rezultirala zarobljavanjem čak 265.000 italijanskih vojnika, stvoren je pravi haos na tom sektoru i Italija je skoro bila izbačena iz rata. Najveće zasluge za to ima princip infiltracije nemačkih jurišnih odreda i njihovo odlučno razbijanje italijanskih strateških tačaka otpora.
Na osnovu tog iskustva, Nemci su dobili svojevrsni „vetar u leđa“ za dalje operacije, a kako je Oktobarska revolucija prekinula potrebu da se bore na dva fronta – uskoro se ukazala šansa da premeštanjem skoro 50 divizija na zapadno ratište nadvladaju Zapadne saveznike. Dva miliona odmornih i zdravih nemačkih vojnika je pristiglo na Zapadni front, što je omogućilo nemačku ofanzivu u proleće 1918, kada su jurišni odredi najviše došli do izražaja. Strategijski prodor, nazvan „Operacija Mihael“ u martu je počela masovnim artiljerijskim udarima na više sektora, a kroz zavesu od dima, bojnih otrova i magle u akciju su stupili izvežbani nemački jurišnici, remeteći linije kontakta i snabdevanja britanskih trupa.
Poređenja radi, dok su Britancima i Francuzima ranije u takvim operacijama ginule stotine hiljada vojnika da bi se ostvario napredak od nekoliko kilometara, Nemci su za dve nedelje svoje linije pomerili za oko 60 kilometara. Feldmaršal Daglas Hejg je konstatovao kako su priterani uza zid, ali angažovanje novopristiglih američkih jedinica i otežano snabdevanje isturenih nemačkih krakova su, ipak, rezultirali novom pat-pozicijom.
Mogu da se pronađu i podaci kako su još u martu 1915. Nemci počeli da koriste svoje formacije „specijalizovanih inžinjeraca“ u borbama nižeg intenziteta. To nas dovodi do prvog borbenog sredstva koje valja analizirati – bacača plamena nazvanog Flammenwerferapparaten, koji je konstruisao Rihard Fidler. U početnoj fazi rata je upotrebljavan veći Grossflammenwerfer ili „Grof“, dok je kasnije široku primenu našao kompaktniji Kleinflammenwerfer, poznat kao „Kleif“. Mora se priznati da je u januaru 1915. prvi put oficijelno upotrebljen izraz Stosstruppen za novoformiranu grupaciju opremljenu bacačima plamena, a u martu je ova jedinica jačine čete stupila u borbe pod nazivom Sturmabteilung Kaslow po majoru koji je predvodio.
Ovaj odred je dobio i novi Krup, lako prenosni pešadijski top 37 mm radi uništenja mitraljeskih gnezda, a formacije sličnog tipa su osnivane i u drugim divizijama i deklarisane kao Sturmabteilungen, Sturmbataillonen, Sturmtruppen, Patrouillentruppen i Jagdkommando, pa se ustalio termin Stosstruppen za sve, iako su bile različite po veličini i dodeljenoj opremi. Kapetan Willy Ernst Rohr je u Bici kod Verdena opremio svoj odred modifikovanim mitraljezima MG08/15, bacačima plamena, rovovskim bacačima granata, makazama za sečenje žice i obiljem ručnih bombi. Kao što se to uobičajeno dešava u svim opsežnijim sukobima, vojnici od svojih nadređenih traže dodelu oružja koje je po određenim karakteristikama slično protivničkim, pa su nemački vojnici sugerisali da su njihove standardne dugačke puške Mauzer G98 neprimerene borbama u skučenom prostoru. Poredili su je s britanskom SMLE manjih dimenzija, pa je pripadnicima jurišnih odreda podeljena veća količina kraćih pušaka Kar. 98A, koje su postale svojevrsni zaštitni znak boraca specijalizovanih odreda.
Došlo je do masovne upotrebe raspoloživih pištolja C96 i P08, zatim puškomitraljeza Madsen, Šošo i Luis, te u završnoj fazi i noviteta u vidu automata Bergmann MP18. Ali, specifičnost angažovanja ovih jedinica je kao najkorisniji deo opreme u prvi plan stavila upotrebu ručnih bombi. Bilo je propisano da se za jurišne odrede bira, prvenstveno, personal s iskustvom u bliskoj borbi, a komandno osoblje nisu bili aristokrate, već dokazani veterani s renomeom.
Posle četvoronedeljne obuke uspešni polaznici kurseva raspoređivani su u divizije deklarisane za manevarsku borbu, gde im je primarni zadatak bio prodor i ovladavanje strateškim tačkama. Njihov inicijalni uspeh je pratilo tri do četiri talasa nastupajuće „obične“ pešadije, koja bi likvidirala preostale džepove otpora i tako kapitalizovala početni faktor iznenađenja. Ovo se može smatrati upornom tačkom kasnije nemačke Blickrig strategije, a upravo iskustva jurišnih odreda su polazna osnova kasnije kompletne nemačke pešadijske taktike u Drugom svetskom ratu. Njihov saveznik Austro-Ugarska je razvila svoje jurišne odrede po sličnom principu. Tokom borbi sa snagama Ruske carevine i Kraljevine Srbije, vojnici KundK Monarhije su se susreli sa svojevrsnom ratnom varkom. Istureni položaji protivnika su bili slabo branjeni i brzo napuštani u početnoj fazi, a kada bi Austrougari zaposeli te pozicije – na njih bi se sručila prava oluja artiljerijske paljbe i napada vrlo pokretljivih pešadijskih formacija. To je uzrokovalo stravične gubitke u ljudstvu i tehnici, pa je Armeeoberkommando pod nemačkim uticajem, na nivou pešadijskih i konjičkih pukova, uveo novu taktičku jedinicu nazvanu Jagdkommando. Probrani iskusni borci upućeni su na dodatnu obuku u francuski Beuville tokom septembra i oktobra 1916, pa su u toku naredna tri meseca nastavili s tom praksom. Ukupno je oko 120 oficira i 300 podoficira kasnije, nakon te obuke, postalo kadrovska osnova za formiranje dva jurišna armijska bataljona, tako što su po dva odeljenja (Sturmpatrouillen) pridodata svakoj pešadijskoj četi. Osim toga, jurišni bataljon je, po formaciji, imao četiri streljačke čete i jednu mitraljesku, kao i odeljenja minobacača, bacača plamena i specijalizovane inžinjerije.
Prema dokumentovanim podacima, uobičajeni sastav pomenutih jurišnih patrola je bio jedan oficir, te deset podoficira i vojnika, a prilično dobro su se pokazali u praksi na Istočnom frontu i sukobima na severnom delu Italije. Već od leta 1917, svaka pešadijska divizija je trebalo da ima svoj jurišni odred jačine bataljona, što nije u potpunosti ostvareno usled nedostatka opreme. Jurišna odeljenja u pešadijskim četama su, uglavnom, izviđala i sprovodila prepadna dejstva u pozadini, sve do ofanzive na Pijavi u junu 1918, kada je težak poraz Austrougara prouzrokovao totalni pad borbenog morala i defetizam većine ljudstva.
Mnoge zemlje su posle „Velikog rata“ analizirale nemačku inovaciju i u međuratnom periodu kreirale sopstveni koncept jedinica posebne namene, iako je to zaživelo tek u naznakama. Izgleda da je moralo da dođe do još jednog planetarnog sukoba, pa da skoro sve zemlje učesnice dobiju svoje manje formacije velikog strateškog i borbenog potencijala. Ovo naročito naglašavamo, pošto se i u naše doba u grupaciju „specijalaca“ svrstava, doslovno, sve i svašta, od adrenalinskih zavisnika koji smatraju kako je primaran opasan izgled, sve do ponosnih pripadnika precenjenih i izvikanih jedinica s renomeom. Tipska obuka u korišćenju određene opreme i sredstava, sposobnost prilagođavanja specifičnim situacijama, mentalna čvrstina i racionalnost, te prepoznavanje prioriteta ostvarenja određenog cilja – to su karakteristike pripadnika specijalnih jedinica, već tačno jedan vek otkako su prvi nemački jurišnici hrabro zakoračili ka neprijateljskim mitraljeskim gnezdima.
M. MILANOVIĆ