Kolekcionarski sveti gral

Malo je poznato, da je među kolekcionarima puščanih bajoneta u svetu, jedan od najređih i najdragocenijih model M24 ČK, nastao u periodu, pred početak Drugog svetskog rata u Kraljevini Jugoslaviji. Uprkos činjenici da postoje pisani podaci da je naručeno 6.000 bajoneta, smatra se da je proizvedeno upola manje 3.000 komada, a do danas ih je preostalo tako malo, da se dobro očuvani primerci procenjuju na iznos od 2.500 do 4.000 evra. Ovaj kolekcionarski sveti gral, neobičan je kako po svom, za vreme kada je nastao veoma neobičnom obliku, tako i po samoj nameni, jer je bio predviđen za upotrebu samo u specijalnim jurišnim jedinicama. Mladi i ambiciozni scenograf i filmski rekviziter iz Zemuna Vladimir Momčilović, uz pomoć svog oca Daneta, (penzionisani radnik zemunske industrije noževa IMPA), vlasnik Studija DMV Produkt Zemun, rešio je da iz zaborava izvuče ovaj dragoceni nož, deo srpske istorije i napravi ograničenu seriju od 50 numerisanih replika.

Jedan od retkih, sa~uvanih primeraka juri{nog no`a ^K 24
Jedan od retkih, sačuvanih primeraka jurš{nog noža ČK 24

Ovo ne bi bilo interesantno, da sam nož i kanija nisu izrađeni po originalnim fabričkim procedurama iz tog vremena i od istog materijala kao originali. Odlično ponovljeni fabrički četkani finiš i svi detalji, uključujući i žig ATZ (Artiljerijsko tehnički zavod Kragujevac), čine ove reprodukcije kolekcionarskim draguljima, pa se samo po serijskom broju sa inicijalima konstruktora (namerno numerisanom i pozicioniranom različito od originalnog), može primetiti da je reč o modernim reprodukcijama. Bez ambicija da napravi kopije koje se greškom mogu poturati za originale, Vladimir je rešio da oživi čuveni jurišni nož ČK 24 primetivši nevrovatnu zainteresovanost kolekcionara na istorijskim i nožarskim forumima, koje i sam posećuje iz profesionalnih razloga. Jednostavno shvatio je značaj i retkost ovog neobičnog vojnog noža-bajoneta i rešio da ga oživi i učini dostupnim onim najzagriženijima. Sam nož, punog naziva Jurišni nož M-24 ČK neobičan je iz mnogih aspekata, kao i vojna formacija koja ga je koristila, što svakako treba pomenuti.

Prvi komandosi

Vojska Kraljevine Jugoslavije, dobro je bila upoznata sa pozitivnim aspektima upotrebe jurišnih (četničkih, kako su se tada zvale), jedinica, tokom balkanskih ratova i tokom Prvog svetskog rata. Njihova prepadna dejstva i juriši promenili su ishod mnogih bitaka, pa i samog ishoda tih ratova, tako da je skoro neobjašnjivo zašto je sa njihovim formiranjem u Kraljevini Jugoslaviji započeto kasno, tek u vreme, kada je Drugi svetski rat več počeo. Tako je 24. aprila 1940. godine, naredbom ministra Vojske i Mornarice, osnovana Četnička komanda u Novom Sadu, zadužena za upravljanje jurišnim jedinicama za prepadna i diverzantska dejstva. Plan je bio da svaka armijska oblast ima po jedan specijalni bataljon (sa oko 600 ljudi), i to Novi Sad, Sarajevo, Skoplje, Niš, Zagreb, Mostar.

Osim detalja koji su verno skinuti sa originala svaka kopija je obele`ena brojem i pe~atom majstora
Osim detalja koji su verno skinuti sa originala svaka kopija je obeležena brojem i pečatom majstora

Na žalost, kako je sa formiranjem počelo kasno, ni jedan od ovih bataljona nije popunjen i formiran do kraja, sve do napada na Jugoslaviju i okupacije. Još tokom formiranja, od strane hrvatskog dela Vlade na čelu sa Mačekom, data je primedba da je naziv Četničke suviše srpski, pa su ove jedinice preimenovane u Jurišne, a naziv četničke, vraćen im je tek pred sam rat, početkom aprila 1941. godine. Treba istaći da su ovo zvanično bile specijalne jedinice Vojske Kraljevine Jugoslavije i da sa kasnijim Četničkim pokretima Koste Pećanca i Draže Mihajlovića iz Drugog svetskog rata, nisu imale nikakve veze. Obuka ovih jedinica, bila je za ono vreme moderna i podrazumevala je rukovanje svim vrstama naoružanja kod nas i kod protivnika, borenje i borbu nožem, plivanje, vožnju motornih vozila (i motocikla), padobranstvo, veranje i skijanje. Taktička obuka je izvođena po priručniku pod nazivom „Uput za četničko ratovanje“. Oznaka ovih jedinica bila je lobanja sa ukrštenim kostima (ovaj symbol je često prisutan i na oltarima pravoslavnih crkvi i označava Smrtno telo Hristovo), pa mu je značenje naravno potpuno različito od simbola nemačkih SS jedinica. Jedinice su bile opremljene i posebnim ratnim i paradnim uniformama, sa crnim kalpakom-šubarama, sa kićankom) i crnim oznakama na reveru. Po svemu, a i po oružju koje su koristile, bile su to prve moderne izviđačko diverzantske, prave specijalne jedinice na našim prostorima.

Specijalno naoružanje

Kako su četničke jedinice bile namenjene za izvođenje specijalnih dejstava, morale su u skladu sa namenom drugačije da budu naoružane i opremljene za razliku od drugih pešadijskih jedinica. Njihovo oružje i oprema su posebna priča. Od specifičnog ličnog naoružanja i opreme, pripadnici četničkih jedinica imali su posebno za njih odabranu i konstruisanu pušku (kompaktniju i zgodniju za ovaj način izvođenja borbenih dejstava), specifični i jedinstveni nož-bajonet, bokser i ručne bombe. Za osnovno oružje, odabrana je Specijalna jurišna (četnička) puška M.1924 ČK je konstruisana na osnovu izvoznog karabina, kratke čehoslovačke puške i musketona M24 FN. O ovoj pušci sačuvano je malo izvornih podataka. Ne zna se koliko ih je tačno proizvedeno, ali se na osnovu serijskih brojeva sačuvanih pušaka ovog tipa može zaključiti da ih nije proizvedeno više od 3.000 komada. U državnom posedu u Srbiji sačuvano je samo dva primerka ovog neobičnog i retkog oružja (po jedan primerak se nalazi u Vojnom muzeju u Beogradu i Muzeju zavoda „Crvena zastava“). Pouzdano se zna da proizvodnja ovog oružja u Vojnotehničkom zavodu u Kragujevcu nije počela pre maja 1940. godine.

Pored replika juri{nog no`a, Vladimir pravi i replike ostalih kolekcionarskih primeraka
Pored replika jurišnog noža, Vladimir pravi i replike ostalih kolekcionarskih primeraka

Napravljen je na osnovu kratke puške za žandarmeriju i finansijsku stražu sa oznakom vz.16/33. Puška u kalibru 7,92×57 i kapaciteta 5 metaka, imala je grivne kao pešadijsko oružje što je bilo u suprotnosti sa oborenom karabinskom ručicom zatvarača. U osnovi, bilo je to oružje sistema Mauser 98. Stalni i najniži nišan ove puške je bio 200, a najviši 1.000 metara, što je bilo uslovljeno kratkoćom cevi. Na glavi sanduka oružja nalazio se državni grb sa bazičnom oznakom modela kombinovanom sa slovima ČK (M 1924 ČK). Na levoj strni sanduka nalazila se provenijencija puške (Kraljevina Jugoslavija) i oznaka proizvođača Vojnotehnički zavod – Kragujevac. Ukupno je bila duga 945 mm, imala cev od 415 mm i masu od oko 3.800 grama. Puška je bila kvalitetna, precizna i lagana, ali je njena osnovna mana bila u tome što je prilikom opaljenja zbog kratke cevi i kratke nišanske linije bila manje efikasna od standardne. Uz to, iz cevi je prilikom opaljenja sevao prilično dugačak plamen (što je posebno bilo upadljivo noću), uz snažan prasak, što je zbog specifične namene ovog oružja predstavljalo veliku manu.

Uzor u kavkaskom kindžalu

Zamisao i iskustva iz dotadašnje upotrebe jurišnih jedinica, pokazala su da je glavno oružje u noćnim prepadnim dejstvima (kakva je bila većina u strašnom Prvom svetskom ratu), ipak bila upotreba noža i ručne bombe. Iskustva sa Balkana, ali i sa Zapadnog fronta, govorila su da bajonet za pušku nije idealno oružje u rovovskoj borbi, zbog čega je većina vojski (ali i dovitljiviji vojnici), razvila poseban nož za ovu namenu. Zato je ovoj jugoslovenskoj specijalnoj jedinici, predviđena upotreba najefikasnijeg mogućeg noža. Uzor je pronađen u bližoj istoriji i odabran je kavkaski kindžal, koji je Srbima, uz tradicionalno savezništvo sa Rusima bio poznat i drag. Na osnovu ovog dugog, sjajno balansiranog dvoseklog sečiva, još tokom Balkanskih ratova, bio je osmišljen i napravljen jurišni nož M-1912, direktni predak kasnijeg jurišnog noža M24 ČK. Sa sečivom od 260 mm i ukupnom dužinom od 360 mm, bio je dovoljno dugačak da se probode i najdeblja vojnička uniforma sa šinjelom, kožni remen i ostale prepreke, a bio je dovoljno kompaktan da se spretno sa njim manipuliše u skučenom prostoru rovova i zaklona na bojištima. Zato je po pozitivnim iskustvima Velikog svetskog rata napravljen borbeni nož, koji se ujedno mogao kačiti i na pušku kao bajonet, ali koji po dizajnu nije imao nikakve dodirne tačke sa tada aktuelnim dizajnom puščanih bajoneta Mauser sistema. Drška ovog noža je imala oblik kindžala, sa žlebom za rebro puške koji se pružao duž pljosnate strane okova. To je značilo, da je drška potpuno simetričnog oblika, sa tankim središnjim delom gotovo okruglog preseka, sa velikom pljosnatom metalnom glavom, koja je osiguravala čvrst hvat u ruci i sjajan balans vrha sečiva. Sečivo ovog noža je bilo dvoseklo sa vrhom u osi i obostranim žlebom po sredini.

No` na{ih prvih komandosa sa originalnim revolverom Webley
No` naših prvih komandosa sa originalnim revolverom Webley

Karakterističan je njegov dugi, ali snažni vrh, sa progresivnim konusom sve do samog kraja. Dužina sečiva je smanjena na 235 mm, a njegova debljiva je bila sasvim dovoljnih 3 mm. Širina sečiva u korenu bila je 28 mm, kao i kod M-1912. Iznad sečiva se nalazio ravni odbojnik širine 42 mm. Drvene korice na rukohvatu, fiksirane su kao i kod standardnih bajoneta. Nož se nosio u metalnim koricama (kanija), napravljenim modifikacijom kanije za bajonet M-24 kratki, samo sa drugačijim sistemom kačenja i na sebi je imao znak četničkih jedinica. Imao je temnjak od crnog vunenog gajtana debljine tri milimetra. Gajtan je bio dvostruk, a razdvojeni krajevi su bili spojeni kićankom. One su imale rese koje nisu bile međusobno zašivene. Na gajtanu su se nalazile dve pokretne gajke. Neobičan izgled ovog noža je provocirao strane autore koji su ga iz pukog neznanja nazivali nožem Garde kralja Aleksandra, a takođe je povezivan sa četničkim pokretom iz Drugog svetskog rata, sa kojim takođe nije imao nikakve veze (većina četničkih kama iz Drugog svetskog rata su bile radovi običnih seoskih kovača i malo ili nimalo sličnosti nemaju sa ovim formacijskim nožem). Neverovatno elegantan i funkcionalan, ovaj jedinstveni nož iz naoružanja Vojske Kraljevine Jugoslavije, na brutalan i jedinstven način pokazuje sva strašna iskustva srpske Vojske u borbama prsa u prsa, gde se uz najviše moguće žrtve čuvala i sačuvala Otadžbina u brojnim ratovima koji su obeležili ovaj period naše istorije.

Zaista je vredno pažnje da je neko, kao što je mladi Vladimir iz Zemuna, pokazao sluha da ovako neobičan i redak komad vojnog oružja oživi i omogući nam da ga ponovo vidimo u punom sjaju.

Svakom dostupne replike

Vladimir Momčilović ove vredne noževe-bajonete prodaje po ceni od 150 evra, a svako ko želi da ima ovaj primerak u svojoj kolekciji može da ih naruči preko kontakt telefona (060:31-99-363).

Tekst i snimci: Boris VOJVODIĆ

Ostavite odgovor

Vaša adresa e-pošte neće biti objavljena. Neophodna polja su označena *

Pročitajte još